Europa (werelddeel)

Europa wordt traditioneel gezien als een van de zeven continenten. Fysisch-geografisch gezien wordt het echter beschouwd als het noordwestelijke schiereiland van een grotere landmassa of supercontinent genaamd Eurazië. Het idee van Europa als continent is aldus niet de als enige voorkomende zienswijze; sommige geografische bronnen spreken van een Euraziatisch continent of Europees subcontinent, omdat Europa niet door zeeën wordt omringd en meer een culturele dan een geografische eenheid is.

Australië is een continent dat het vasteland van Australië, Tasmanië en Nieuw-Guinea omvat, inclusief de omliggende eilanden. Het is het kleinste van de traditionele zeven continenten. Nieuw-Zeeland behoort niet tot het continent Australië maar wordt, als deel van Oceanië, wel meestal daartoe gerekend. Het werelddeel wordt vaak Oceanië genoemd alhoewel dit uitgebreider is. Over de exacte definitie van het werelddeel is vaak verwarring.

IJsland is een eilandstaat ten noordwesten van het Europese vasteland. IJsland wordt omringd door de Atlantische Oceaan in het zuiden, de Straat van Denemarken in het westen en de Groenlandzee, een deel van de Noordelijke IJszee, in het noorden. Het noordoosten van het land ligt net binnen de poolcirkel. IJsland had een bevolkingsaantal van 368.792 per 1 januari 2021, en meet een oppervlakte van 103.000 km². Daarmee is IJsland het dunstbevolkte land van Europa.

Nova Zembla is een Russische archipel die het noordelijkste deel van de oblast Archangelsk vormt. In 2009 werd 14.260 km² van de 90.665 km² grote archipel aangewezen als onderdeel van het nieuwe Nationaal Park Arctisch Rusland, waaronder ook Frans Jozefland en het eiland Victoria vallen.

Kreta is het grootste van de Griekse eilanden, en is in grootte het vijfde eiland in de Middellandse Zee. Het eiland vormt, samen met een paar kleine nabijgelegen eilanden, tevens de zuidelijkste van de dertien Griekse regio's.

Gavdos is een Grieks eiland dat ongeveer 36 km ten zuiden van Kreta ligt. Dit eiland ligt in de Libische Zee en is sedert 2011 een Griekse gemeente in de bestuurlijke regio Kreta. Geografisch gezien is Gavdos het zuidelijkste punt van Europa. Vanuit politiek oogpunt is dit echter El Pinar de El Hierro, dat op de geografisch tot Afrika behorende Canarische Eilanden ligt.

Oekraïne is een land in Oost-Europa met 44,32 miljoen inwoners met als hoofdstad Kiev (Kyiv). Het land grenst in het noordoosten en oosten aan Rusland, in het noordwesten aan Wit-Rusland, in het westen aan Polen, Slowakije en Hongarije en in het zuidwesten aan Roemenië en Moldavië. Verder grenst het in het zuiden aan de Zwarte Zee en in het zuidoosten aan de Zee van Azov. Oekraïne is qua landoppervlakte het grootste land dat volledig in Europa ligt en is na Rusland het grootste land van Europa. Etnische Russen vormen ongeveer een zesde van de Oekraïense bevolking, maar door de russificatie werd het Oekraïens lange tijd onderdrukt en is Russisch voor een kwart van de Oekraïners hun eerste taal.

De Baltische staten of Oostzeelanden zijn de landen aan de oostkust van de Oostzee. Het zijn van noord naar zuid en in oplopende grootte Estland, Letland en Litouwen. Ze worden tot Noord-Europa gerekend, maar ook wel tot Oost-Europa.

Kaliningrad is een stad in het uiterste westen van Rusland en de hoofdstad van de oblast Kaliningrad.

Odessa is een havenstad in Oekraïne aan de Zwarte Zee. Het inwoneraantal bedraagt ruim 1 miljoen. Odessa ligt op de heuvels rondom een kleine haven en is de op vier na grootste stad in Oekraïne. Het is de grootste stad aan de Zwarte Zee. Odessa is ook het bestuurlijke centrum van de oblast Odessa. In 2023 werd het historische centrum van de stad op de Unesco-Werelderfgoedlijst geplaatst.

Het Arabisch Schiereiland of Arabië is een gebied in Azië, direct ten oosten van Afrika. Het wordt begrensd door de Rode Zee, de Golf van Aden, de Indische Oceaan, de Arabische Zee, de Golf van Oman en de Perzische Golf.

De continentale lithosfeer is het type lithosfeer onder continenten en het continentale plat. Continentale lithosfeer is duidelijk dikker en minder zwaar dan oceanische lithosfeer. Veel Tektonische platen bestaan uit zowel continentale als oceanische delen.

De geschiedenis van de Aarde schetst het ontstaan en de ontwikkeling van de planeet waarop de mensheid leeft. Volgens gangbare wetenschappelijke inzichten is de Aarde ongeveer 4,56 miljard jaar (4,56·109 jaar = 4.560.000.000 jaar = 4,56 Ga) geleden gevormd door accretie van materiaal uit de zonnenevel. De ouderdom van de Aarde is vastgesteld door radiometrische datering van de oudste gesteenten en meteorieten (de andere planeten uit het zonnestelsel zijn ongeveer tezelfdertijd ontstaan). Ter vergelijking: het heelal ontstond waarschijnlijk met de oerknal, naar schatting 13,8 miljard jaar (Ga) geleden en daarmee is het ongeveer drie keer zo oud als de Aarde.

Het Baltisch Schild of Fennoscandisch Schild is een schild, een gebied waar kristallijn gesteente van hoge ouderdom aan het aardoppervlak komt. Het Baltisch Schild bevat vrijwel heel Scandinavië, Finland en aangrenzende delen van Rusland, en valt dus ongeveer samen met de Fennoscandië.

Een kraton of rompgebergte is in de geologie een stuk zeer oude continentale aardkorst, dat al zeer lange tijd tektonisch "stabiel" is. Dat wil zeggen dat er de laatste ongeveer 1 miljard jaar geen grootschalige deformatie en metamorfose hebben plaatsgevonden, zoals het geval zou zijn bij orogenese (gebergtevorming). Kratons vormen geologisch gezien de kernen van continenten, waar de rest van het continent in de afgelopen miljard jaar is aangegroeid.

Het geologisch tijdvak van het Archeïcum is een eon in de vroege geschiedenis van de Aarde, dat duurde van 4 tot 2,5 miljard jaar geleden. Het Archeïcum vormt samen met de direct erop volgende, geologische periode van het Proterozoïcum het overkoepelende tijdvak van het Precambrium. Het begin van het Archeïcum valt samen met de ouderdom van de oudste gesteenten op Aarde.

Karelië is een historische regio in Noord-Europa, die gedeeltelijk deel uitmaakt van Finland maar voor het grootste deel in Rusland gelegen is.

Finland, officieel de Republiek Finland, is een staat in Noord-Europa met 5.571.665 (2020) inwoners. Finland grenst in het oosten aan Rusland, in het noorden aan Noorwegen en in het noordwesten aan Zweden. Ten zuiden wordt het van Estland gescheiden door de Finse Golf. Ten westen ligt de Botnische Golf en ten zuidwesten de Oostzee aan de overkant waarvan weer Zweden ligt.

Baltica is een paleocontinent dat 750 miljoen jaar geleden ontstond bij het uiteenvallen van het voormalig supercontinent Rodinië. Het omvatte het hedendaagse Europa, inclusief Scandinavië, minus het Iberisch Schiereiland, Italië en de Balkan. Tijdens de Caledonische orogenese, ongeveer 300 miljoen jaar geleden, botste Baltica tegen het continent Laurentia, waarbij het continent Laurazië ontstond.

Gebergtevorming alias orogenese is een gevolg van de platentektoniek, de bewegingen van platen langs elkaar (zijschuivingsbewegingen), over en onder elkaar en uit elkaar. Bij al deze bewegingen kan een gebergte gevormd worden, hoewel dit doorgaans het gevolg is van compressieve bewegingen.

De Caledonische orogenese of Caledonische plooiingsfase was een fase van gebergtevorming gedurende het Paleozoïcum. Deze fase van gebergtevorming heeft sporen achtergelaten in het noorden van Europa, op Groenland en in delen van Noord-Amerika. Door de Caledonische orogenese ontstond uit de paleocontinenten Laurentia, Baltica en Avalonia het paleocontinent Laurussia. De Caledonische orogenese wordt verdeeld in een aantal fasen die ongeveer tussen 520 tot 395 miljoen jaar geleden (Ma) plaatsvonden. De gebergtes die tijdens de Caledonische orogenese gevormd werden worden Caledoniden genoemd.

Avalonia of Avalonië is in de platentektoniek en paleogeografie een klein paleocontinent uit het Paleozoïcum. Op dit continent bevinden zich thans de landmassa's die overeenstemmen met de oostkust van de Verenigde Staten en Canada, evenals delen van Noordwest-Europa.

De Britse Eilanden, een enkele keer ook wel Brits-Ierse Eilanden genoemd, zijn een omvangrijke eilandengroep in het noordwesten van Europa, met Groot-Brittannië en Ierland als grootste eilanden. De groep wordt omsloten door de Noordzee in het oosten, de Atlantische Oceaan in het noorden en westen en de Keltische Zee en Het Kanaal in het zuiden.

Landbouw of agricultuur is het geheel van economische activiteiten waarbij de bodem wordt gebruikt voor de productie van planten en dieren, ten behoeve van de menselijke economie. Het kan hierbij gaan om de productie van voedings- en genotsmiddelen, om de productie van veevoeder, van grondstoffen en van siergewassen.

De bosbouw of silvicultuur is een vorm van bosbeheer met economisch nut, waarbij bos ten minste ten dele dient als natuurlijke hulpbron. Bij dergelijke deels of geheel op productie gerichte bossen is het verwerven van hout hoofd- of nevendoel. In Vlaanderen en Nederland zijn door boseigenaren bosgroepen opgericht.

IJzererts is een erts waaruit het metaal ijzer gewonnen kan worden. Dit gebeurt door verhitting tot een zeer hoge temperatuur, tot boven het smeltpunt van ijzer, in een gesloten oven, na toevoeging van een reductor om het metaal uit zijn oxide te winnen. Meestal wordt koolstof als reductor gebruikt. De ovens die voor dit proces worden gebruikt, heten hoogovens. In het verleden werden voor dit proces ook laagovens gebruikt, waarin een lagere temperatuur heerst.

Keukenzout is bij kamertemperatuur een witte kristallijne stof met een kubische kristalvorm, die goed oplosbaar is in water. Het is het voorbeeld bij uitstek van wat in chemische termen een zout heet.

Aardolie, ruwe olie, soms aangeduid als petroleum, is, naast onder andere aardgas, een van de fossiele brandstoffen. Aardolie is een brandbare vloeistof, bestaande uit een mengsel van koolwaterstoffen dat over miljoenen jaren is ontstaan uit organische mariene resten die zich op de zeebodem van destijds hadden afgezet, met name afgestorven plankton. Het is als meest verhandelde commodity van groot belang voor de wereldeconomie, evenals de producten die via raffinage en kraken uit de aardolie worden verkregen. Als belangrijkste mondiale bron van energie is aardolie van groot strategisch belang, wat versterkt wordt door het beperkt aantal winplaatsen, waarvan een deel dan ook nog in politiek minder stabiele gebieden ligt.

Gas is een van de aggregatietoestanden waarin materie kan voorkomen. In een gas hebben de moleculen van een stof zoveel warmte opgenomen dat ze los van elkaar gaan bewegen en zich verspreiden in de ruimte die ze tot hun beschikking hebben. In dit opzicht onderscheiden gassen zich van vloeistoffen en vaste stoffen, waarbij de deeltjes veel dichter op elkaar zitten. Een gas in evenwichtstoestand heeft overal gelijke druk, dichtheid en temperatuur.

De Duitse Democratische Republiek, ook wel Oost-Duitsland genoemd, was een communistisch land in Europa. Het land ontstond in 1949 in het door de Sovjet-Unie bezette deel van het verslagen Duitsland. Officieel bestond de DDR van 7 oktober 1949 tot 3 oktober 1990, de dag van de Duitse hereniging. Die dag werden de DDR en de Bondsrepubliek Duitsland tot één land, het tegenwoordige Duitsland, herenigd. De oude deelstaten die in 1952 waren afgeschaft werden hersteld.

De eurozone is de verzamelnaam voor de landen van de Europese Unie die de euro als munt hebben. De Europese Centrale Bank is verantwoordelijk voor het monetair beleid binnen de eurozone.

De euro is de munteenheid van twintig lidstaten van de Europese Economische en Monetaire Unie. De officiële ISO-code van de munteenheid is EUR.

De demografie van Europa is zowel in historisch als in cultureel opzicht een zeer belangrijk gegeven. Sinds de renaissance heeft Europa wereldwijd een grote invloed gehad op het gebied van cultuur, economie en sociale betrekkingen.

Het Romeinse Rijk was van oorsprong een stadstaat op het Italisch schiereiland die zich vanaf de zesde eeuw voor Christus begon uit te breiden en uitgroeide tot een rijk van zo'n zes miljoen vierkante kilometer met 120 miljoen inwoners. Het omvatte op dat moment alle landen rond de Middellandse Zee. Het bereikte zijn grootste omvang onder keizer Trajanus.

De Nederlanden of de Lage Landen is een regio in Noordwest-Europa die ongeveer overeenkomt met de huidige Benelux en de Franse departementen Nord, Pas-de-Calais, het graafschap Artesië en Picardië ten noorden van de Somme.

De Donau is de langste rivier binnen de Europese Unie en na de Wolga de langste van Europa. De Donau is een regenrivier, wat betekent dat de rivier gevoed wordt door grond- en regenwater.

De meeste talen die in Europa worden gesproken behoren tot de Indo-Europese taalfamilie, met zo'n 640 miljoen sprekers. Naar schatting werden er op het Europese continent in 2008 ten minste 107 talen uit deze familie gesproken. De twee andere grote taalfamilies in Europa zijn de Turkse en de Fins-Oegrische taalfamilie. Deze drie taalfamilies zijn ook buiten Europa vertegenwoordigd.

Het Albanees (Shqip) is een Indo-Europese taal zonder enige nauwe verwanten. Het is de enige officiële taal in Albanië en bestaat uit twee dialecten: het Gegisch (noorden) en het Toskisch (zuiden). De taal wordt buiten Albanië gesproken door etnische Albanezen op de Balkan en diens diaspora. Het Albanees heeft een officiële status in Kosovo, Noord-Macedonië en Montenegro. Het is tevens een erkende minderheidstaal in Italië, Servië, Kroatië en Roemenië.

Het Ossetisch is een Iraanse taal, die wordt gesproken door de Osseten.

Het Armeens is een zelfstandige tak van de Indo-Europese taalfamilie. Het Armeens is de ambtstaal van de republiek Armenië en Nagorno-Karabach. Daarnaast wordt de taal ook gesproken door zo'n 6 miljoen mensen in de Armeense diaspora.

De Fins-Oegrische of Finoegrische talen zijn een taalfamilie met twee belangrijke takken, de Fins-Permische en de Oegrische. De sprekers van deze talen zijn de Fins-Oegrische volkeren.

Gerard Mercator was een cartograaf, instrumentmaker en graveur, afkomstig uit het Graafschap Vlaanderen en het Waasland die al tijdens zijn leven als de "Ptolemaeus van zijn tijd" beschouwd werd. Hij paste als eerste een hoekgetrouwe kaartprojectie toe; later naar hem mercatorprojectie genoemd.

Dit artikel is een overzicht van de (menselijke) geschiedenis van het werelddeel Europa. Deze valt ruwweg chronologisch in te delen in de prehistorie, de klassieke oudheid, de middeleeuwen, de nieuwe tijd, de moderne tijd en de eigentijdse tijd.

Mesopotamië of Tweestromenland, is het gebied rond de rivieren Tigris en Eufraat. Het vormt het kerngebied van de huidige staat Irak en besloeg verder het noordoosten van het huidige Syrië en delen van Turkije. Het was in nauw contact met Elam in huidig Iran en Dilmun, het huidige Bahrein.

De geschiedenis van Griekenland, en met name de Griekse beschaving uit de Oudheid, neemt een bijzondere plaats in voor het begrijpen van de westerse wereld. Het theater en de filosofie werden geboren in Griekenland. De Grieken bedachten een systeem, de democratie, dat nu nog dient als inspiratie. De geschiedenis van het oude Griekenland is niet beperkt tot de rivaliteit tussen Athene en Sparta. Honderden steden langs de kusten van de Middellandse Zee en de Zwarte Zee verspreidden het hellenisme, de levenswijze en het denken van de Grieken. Dit artikel beoogt een overzicht te geven van de geschiedenis van Griekenland van de Oudheid tot heden.

De middeleeuwen vormen, in de historiografische indeling of periodisering van de geschiedenis van Europa, de periode tussen de klassieke oudheid en de vroegmoderne tijd. Traditioneel situeert men dit - door Italiaanse humanisten geïntroduceerde - tijdvak tussen de val van het West-Romeinse Rijk in de 5e eeuw, en de renaissance die in de 14e eeuw in Italië begon. Afhankelijk van de focus die historici hanteren bestaat er echter nogal wat variatie in de afbakening van deze periode. De middeleeuwse periode wordt zelf weer onderverdeeld in de vroege, hoge en late middeleeuwen.

Nationalisme is een in de 19e eeuw ontstane politieke ideologie die stelt dat de staat als politieke eenheid moet voortvloeien uit de natie als historisch gegroeide sociaal-culturele eenheid. Dit kan gepaard gaan met een idee van exceptionalisme, wat de eigen nationale identiteit afgrenst tegenover andere naties. Nationalisme kan gebruikt worden om de sociale cohesie en de interne integratie te bevorderen binnen de eigen natie of ingroup, en kan dan leiden tot het eisen van integratie als voorwaarde om tot die natie te kunnen behoren. Het niet daaraan voldoen kan de vormen aannemen van afsplitsing (segregatie) dan wel isolatie in nationaal opzicht (outgroup). Nationalisme is ook gebruikt om raciale, etnische en religieuze verdeeldheid te legitimeren, om minderheden aan te vallen of te onderdrukken en om de mensenrechten en de democratie te ondermijnen.

De Eerste Wereldoorlog, ook de Grote Oorlog genoemd, was een wereldoorlog die in Europa begon op 28 juli 1914 en tot 11 november 1918 duurde. Elf november bleef bekend als Wapenstilstandsdag.

Het Duitse Keizerrijk is de onofficiële benaming voor de periode tussen 18 januari 1871 en 9 november 1918 waarin het Duitse Rijk een semi-constitutionele monarchie was.

Het Keizerrijk Rusland, ook wel het Russische Rijk, was een staat die bestond van 1721 tot september 1917, toen de republiek werd uitgeroepen onder leiding van de Voorlopige Regering.

Nazi-Duitsland, nationaalsocialistisch Duitsland en het Derde Rijk zijn informele benamingen voor Duitsland in de periode 1933-1945, toen het land werd geregeerd als een totalitaire dictatuur onder het nationaalsocialistische regime van dictator Adolf Hitler en diens Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP). In de propaganda van de nationaalsocialisten werd de staat soms ook het Duizendjarig Rijk genoemd. Officieel heette nazi-Duitsland het Duitse Rijk, de naam die de staat al sinds 1871 had. Na 1943 werd het onofficieel het Großdeutsches Reich.

De Aanval op Pearl Harbor was een verrassingsaanval door de Japanse Keizerlijke Marine onder leiding van admiraal Isoroku Yamamoto op de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbor in Hawaï, op zondag 7 december 1941, 17:55 UTC. De aanval was bedoeld om het grootste deel van de vloot van de Verenigde Staten te vernietigen, zodat Japan vrij spel zou hebben in de Pacifische Oceaan.

De asmogendheden, ook wel de as genoemd, vormden voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog een alliantie, waarvan de kern bestond uit Duitsland, Italië en Japan.

Griekse mythologie is het geheel van Oud-Griekse mythen en sagen. Dit zijn verhalen over goden, halfgoden en het contact tussen goden en mensen.

In de Griekse mythologie was Europa een Fenicische prinses op wie oppergod Zeus het wellustig oog liet vallen. Zij was de dochter van het koningspaar Agenor en Telephassa en de zuster van Cadmus.

De Feniciërs of Phoeniciërs waren de inwoners van Fenicië (Phoenicië) dat ongeveer het huidige Libanon bestrijkt. Het zijn Kanaänieten die de verwoestingen van de Zeevolken in ca. 1200 v. Chr. in steden als Ugarit, Aradus en Sidon hebben overleefd.

Kreta is het grootste van de Griekse eilanden, en is in grootte het vijfde eiland in de Middellandse Zee. Het eiland vormt, samen met een paar kleine nabijgelegen eilanden, tevens de zuidelijkste van de dertien Griekse regio's.

Homerus, ook wel Homeros, was een Griekse dichter en zanger die leefde van ca. 800 v.Chr. – ca. 750 v.Chr. Hij vervaardigde epische gedichten, waarin hij een groot aantal overgeleverde heldensagen, godenverhalen en mythische vertellingen uit zijn cultuur verwerkte. Twee epische gedichten, de Ilias en de Odyssee, de oudst bekende en bewaard gebleven literaire werken van de Griekse letterkunde, worden aan hem toegeschreven. Hier bestaat echter al lange tijd grote onzekerheid over. Het wordt zelfs betwist dat beide werken door één auteur zijn vervaardigd.

Herodotus of Herodotos was een Grieks historicus afkomstig uit Halicarnassus.

Boeotië is een gebied van ongeveer 2500 km² in Midden-Griekenland dat is vernoemd naar de stam de Boeoten. Het is tevens een periferie-district (perifereiaki enotita) binnen de bestuurlijke regio (periferia) Centraal-Griekenland.

Macedonië ( uitspraak  of eigenlijk Makedonië is een historische landstreek op het Balkanschiereiland, zich uitstrekkend over Noord-Griekenland, Zuidwest-Bulgarije, en het land Noord-Macedonië. Geografisch gesproken wordt Macedonië in het westen begrensd door het Pindosgebergte en de bergketens langs de Grieks-Albanese grens, in het noorden door het Sjargebergte en de waterscheiding tussen de Vardar en de Morava, in het oosten door het Piringebergte en in het zuiden door de Olympus en de Egeïsche Zee. Macedonië omvat de stroomgebieden van de Aliakmon, de Vardar en de Strymon.

Griekenland, officieel de Helleense Republiek, is een land in Zuidoost-Europa, bestaande uit het zuidelijkste deel van het Balkanschiereiland en een groot aantal eilanden. Griekenland heeft een bevolking van ruim 10 miljoen inwoners. De hoofdstad en grootste stad is Athene.

De Dardanellen, Hellespont of Straat der Dardanellen is een zeestraat tussen Europa en Klein-Azië, in het noordwesten van Turkije. Sinds maart 2022 wordt de straat door de Çanakkale 1915-brug overspannen. De brug ligt tussen Gallipoli (noorden) en Lapseki (zuiden).

Het Fenicisch behoorde via de Kanaänitische talen tot de Noordwest-Semitische talen, Centraal Semitische talen en Semitische talen en werd door de Feniciërs gesproken in Fenicië.

Het Avondland is een benaming voor het continent Europa. Het woord "Europa" is mogelijk afgeleid van het Fenicische ereb, dat "avond" betekent. Vandaar dat Europa ook wel het "Avondland" wordt genoemd. Vanuit Fenicië gezien gaat de zon namelijk boven Europa onder. Een andere mogelijke etymologie is een vertaling van de term "Occident" wat hetzelfde betekent, van het Latijnse "occidere". Tegenover het Avondland staat het Morgenland, oftewel Azië: het land van de opkomende zon. Het woord "Avondland" verwijst ook naar het boek van Oswald Spengler (1880-1936) De Ondergang van het Avondland (1918-22) waarin gesteld wordt dat de Europese cultuur naar zijn einde loopt.

De Europese Unie (EU) is een uit 27 Europese landen bestaand statenverband. De EU vindt haar oorsprong in de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal en de Europese Economische Gemeenschap, in 1958 gevormd door zes landen. In de jaren erna groeiden de Europese Gemeenschappen in omvang door de toelating van nieuwe lidstaten en in macht door het uitbreiden van hun zeggenschap. Het Verdrag van Maastricht uit 1992, in werking getreden in 1993, vormde de huidige Europese Unie. De laatste aanpassing aan de constitutionele basis was in 2009 met het Verdrag van Lissabon. In 2020 trok voor het eerst een lidstaat zich terug uit de Europese Unie, namelijk het Verenigd Koninkrijk.

De Europese Vrijhandelsassociatie (EVA) is een samenwerkingsverband tussen Liechtenstein, Noorwegen, IJsland en Zwitserland. De associatie is beter bekend onder de Engelstalige afkorting EFTA.

De Centraal-Europese Vrijhandelsassociatie (CEVA) is een vrijhandelsakkoord tussen niet-EU-lidstaten in Centraal- en Zuidoost-Europa. De associatie is beter bekend onder de Engelstalige afkorting CEFTA.

Het Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS) is een los verband van voormalige Sovjetrepublieken dat ontstond bij het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in december 1991.

De GUAM, de Organisatie voor Democratie en Economische Ontwikkeling, is een regionale organisatie van vier landen die deel uitmaakten van de Sovjet-Unie: Georgië (Georgia)  Oekraïne (Ukraine)  Azerbeidzjan (Azerbaijan)  Moldavië (Moldova)

De Raad van Europa is een internationale organisatie waarvan 46 Europese landen lid zijn. Verder zijn 6 niet-Europese landen alsook Vaticaanstad waarnemer bij de RvE. De Raad is op 5 mei 1949 met het Verdrag van Londen opgericht door de 10 stichtende leden en heeft zijn zetel in de Franse stad Straatsburg.

De Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) in Wenen is een organisatie die de samenwerking tussen haar zevenenvijftig lidstaten op militair, economisch en humanitair gebied wil bevorderen. Internationaal wordt de organisatie aangeduid als OSCE.

Er zijn verschillende dwergstaten die grenzen aan de Europese Unie. Zij zijn geen lid van de EU en hebben elk minder dan 100.000 inwoners. Er is over het algemeen wel sprake van een bijzondere relatie met de EU. Het lidmaatschap is onwenselijk vanwege de hoge kosten en de geringe politieke betekenis van een dwergstaat. Vanwege hun geringe grootte zou een ingrijpende en moeilijk te realiseren aanpassing van het stemrecht binnen de EU noodzakelijk zijn.

Het Vorstendom Liechtenstein is een dwergstaat in het midden van Europa. Het wordt begrensd door Zwitserland in het westen en zuiden en Oostenrijk in het oosten. Het bergachtige land is een wintersportoord en tevens een belastingparadijs. Net als Zwitserland is Liechtenstein geen lid van de Europese Unie. Het land is echter wel lid van de Europese Economische Ruimte (EER). Dit is een akkoord tussen de landen van de Europese Unie en de Europese Vrijhandelsassociatie, met uitzondering van Zwitserland. Het akkoord bevordert vrij verkeer van personen, goederen, diensten en kapitaal tussen de deelnemende landen. Ook wordt er samengewerkt op economisch gebied. Sinds 19 december 2011 is Liechtenstein een Schengenland. De naam Liechtenstein is afkomstig van de naam van het regerend vorstenhuis, gelijk aan Saoud-Arabië en het huis van Saoud.

Vaticaanstad, officieel de Staat Vaticaanstad, is de kleinste onafhankelijke staat ter wereld. Het grondgebied van dit land wordt geheel omsloten door de stad Rome, waardoor het een enclave binnen Italië is.