Kompas

Magnetisch

Het bekendste en oudste kompas is het magnetische kompas. Het is een draaibaar opgestelde magneet die zich richt op het magnetische veld van de aarde. Dit magnetische veld heeft veel onnauwkeurigheden en komt dan ook niet overeen met de geografische indeling van de aarde.

Het is verwarrend dat de magneetpool die naar het noorden wijst, historisch bepaald met noordpool wordt aangeduid. Bijgevolg is de magnetische pool bij de Noordpool een magnetische zuidpool, en ligt bij de Zuidpool de magnetische noordpool van het aardmagnetisch veld. Ter vermijding van deze spraakverwarring gebruikt men tegenwoordig wel de termen arctische en antarctische magneetpool.

Gyroscopisch

Een schip is tegenwoordig steeds voorzien van een gyroscopisch kompas. In zijn oorspronkelijke vorm was dit een tol in een cardanische ophanging. De snelle draaiing van de tol zorgt ervoor dat de as van de tol evenwijdig gaat staan aan de as van de draaiende aarde en daarna in dezelfde richting blijft. Een gyroscopisch kompas geeft dus het ware noorden aan. Inmiddels kan hetzelfde effect bereikt worden met een trillend stukje microelektronica (MEMS), en worden dit soort "gyroscopische" versnellingsmeters behalve in schepen ook ingebouwd in mobiele telefoons en gameconsoles.

Koersaanwijzer

Vliegtuigen zijn uitgerust met een gyroscopisch werkende koersaanwijzer. Deze verschilt niet veel van het gyrokompas uit de scheepvaart, maar moet handmatig in de juiste richting worden ingesteld. Door de gyroscopische werking blijft deze stand behouden.

Fibre optic gyrokompas

Een fibre optic gyrokompas (FOG) is een kompas dat de faseverschuiving van twee tegen elkaar in roterende lichtstralen meet in een draaiende spoel van glasvezel, gebruikmakend van het Sagnac-effect. Het is een toepassing van een interferometer. Het wordt een gyrokompas genoemd, maar is dit feitelijk niet, aangezien het geen gebruik maakt van gyrotollen.

Ringlasergyrokompas

Ook het ringlasergyrokompas (RLG) maakt gebruik van het Sagnac-effect, maar het meet het frequentieverschil van twee tegen elkaar in roterende lichtstralen.

Gps

Dankzij moderne satellietsystemen kan een gps-ontvanger ook als kompas worden gebruikt. De eenvoudigste ontvangers geven de juiste kompasrichting aan als de gebruiker in beweging is.

Ontdek meer Typen per onderwerp

Aardmagnetisch veld

Aardmagnetisch veld

Het aardmagnetisch veld is het magnetisch veld dat de Aarde omringt. Het aardmagnetisch veld ontstaat doordat een vloeibaar mengsel van gesmolten ijzer en nikkel in de buitenkern van de aarde, om de binnenkern heen beweegt, die bestaat uit een vast mengsel van eveneens ijzer en nikkel. Deze beweging is het gevolg van de draaiing van de aarde om zijn as.

Gyrokompas

Gyrokompas

Een gyrokompas, gyroscopisch kompas of tolkompas is een cardanisch opgehangen en elektrisch aangedreven gyrotol die een eenmaal ingenomen stand in de ruimte behoudt en met behulp van precessie noordzoekend is gemaakt. Het wordt gebruikt voor navigatiedoeleinden en heeft de voorkeur boven een magnetisch kompas vanwege de grotere richtkracht, de kleinere fouten en omdat het niet gestoord wordt door ijzeren voorwerpen of door plaatselijke afwijkingen in het aardmagnetisch veld. Een gyrokompas kan ook buiten het aardmagnetisch veld gebruikt worden, al is het dan niet meer noordzoekend, doordat het de aardrotatie niet meer ondervindt.

Faseverschuiving

Faseverschuiving

Faseverschuiving is de verschuiving van de fase van een golf. De fase van een periodieke functie zoals een golf of een trilling beschrijft de huidige positie in een cyclus ten opzichte van een referentiepunt.

Lichtstraal

Lichtstraal

Lichtstraal is de lijn waarlangs licht door een medium beweegt. Het begrip uit de geometrische optica is alleen zinvol wanneer de golflengte van het licht zeer klein is ten opzichte van de ruimte en de obstakels waarin en waarlangs elektromagnetische straling zich voortplant. Een lichtbundel kan worden gezien als zijnde opgebouwd uit lichtstralen die uit dezelfde lichtbron afkomstig zijn.

Spoel

Spoel

Een spoel is een elektrische component bestaande uit geleidende wikkelingen, meestal van koperdraad, op een spoelvorm waarin zich al dan niet een magnetiseerbare (weekijzeren) kern bevindt, die wel of niet beweegbaar is. Twee magnetisch gekoppelde spoelen vormen een transformator.

Glasvezel

Glasvezel

Glasvezel, ook fibre (Brits-Engels) of fiber (Amerikaans-Engels) genoemd, is een haarfijne vezel van glas.

Sagnac-effect

Sagnac-effect

Het Sagnac-effect is de faseverschuiving die optreedt als een systeem van twee tegengesteld roterende golven in zijn geheel een rotatie ondergaat. Het is genoemd naar de Franse natuurkundige Georges Sagnac die het effect voorspelde en aantoonde in 1913. Dit effect wordt onder andere gebruikt om rotatie te meten voor navigatiedoeleinden, bijvoorbeeld traagheidsnavigatie met het ringlasergyrokompas of fibre optic gyrokompas. Het is essentieel voor het vaststellen van de duur van de siderische dag in satellietnavigatie zoals gps, GLONASS, COMPASS en Galileo.

Interferometer

Interferometer

Een interferometer is een meetinstrument dat gebruikmaakt van interferentie van licht of andere golven.

Gyroscoop

Gyroscoop

Een gyroscoop is een rotatiesymmetrische massa die om zijn as kan draaien. Populair gezegd is een gyroscoop een tol. Met een gyroscoop kan de wet van behoud van impulsmoment gedemonstreerd worden: het vliegwiel blijft draaien als het eenmaal in beweging is. Een snel draaiende gyroscoop zal zich daarbij verzetten tegen verandering van de stand van de draaias. De uitvinder van de gyroscoop, Léon Foucault, stelde in 1852 de naam samen uit de Griekse woorden "gyros" en "skopein" die respectievelijk "cirkel" en "zien" betekenen.

Zie Aardmagnetisch veld voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Een magnetisch kompas wijst altijd naar het magnetische noorden, dat niet overal op aarde overeenkomt met het geografische noorden. De lokale afwijking, magnetische declinatie of variatie genoemd, moet verrekend worden bij het uitzetten van een richting. De grootte en richting van de variatie staat altijd vermeld op zeekaarten en in almanakken. De variatie verandert over het algemeen slechts langzaam, zodat verrekenen goed mogelijk is.

De variatie in Nederland is momenteel ongeveer 2° oost, zodat het magnetische noorden hier bijna samenvalt met het geografische noorden. Elders op de wereld kunnen variaties tot tientallen graden optreden, in de buurt van de polen is de variatie zelfs zo groot dat een kompas daar geheel onbruikbaar is.

Naast de variatie is er nog een afwijking, de deviatie. Deze speelt met name een rol op ijzeren schepen, waar het metaal van het schip invloed uitoefent op het magnetisch veld waarnaar het kompas zich richt. Om de deviatie te compenseren wordt het kompas 'gesteld', hierbij worden kleine magneetjes in de buurt van het kompas aangebracht, daarna wordt nog van een aantal gelijkmatig over de cirkel verdeelde koersen bepaald wat de miswijzing van het kompas is. Deze miswijzingen worden in tabelvorm bij het kompas bewaard. Het is mogelijk om zelf de deviatie te bepalen bij de verschillende koersen, en deze vervolgens te noteren in de deviatietabel of de stuurtafel.^[1]

Een derde afwijking wordt veroorzaakt door de magnetische inclinatie, het verschijnsel dat de magnetische veldlijnen niet evenwijdig aan het aardoppervlak lopen maar hellen. Een kompasnaald op het noordelijk halfrond zal met zijn noordpool naar beneden willen duiken, op het zuidelijk halfrond helt het veld naar het zuiden. Dit kan eenvoudig gecompenseerd worden door de tegenoverliggende kant iets zwaarder te maken, dit maakt een kompas voor het ene halfrond echter minder bruikbaar op het andere halfrond. Ook maakt het op deze manier uitbalanceren een kompas gevoeliger voor versnellingen, wat vooral aan boord van een vliegtuig een bezwaar is.

Bevindt men zich op het noordelijk halfrond en vliegt (of vaart) men naar het noorden (d.w.z. in de richting van de magnetische pool), dan zal de voorzijde van de kompasnaald door de inclinatie naar beneden willen duiken. De mechanische constructie verhindert dit. Helt men echter naar rechts (een vliegtuig doet dat om een bocht naar rechts te maken), dan heeft de inclinatie tot gevolg dat het kompas naar rechts draait, zodat de kompasnaald traag op de draaiing reageert en het lijkt of het vliegtuig de verkeerde kant uit draait. Het omgekeerde gebeurt als men een bocht maakt op een koers naar het zuiden, dan zal de kompasnaald sneller reageren.

Vliegt men naar het oosten of westen, dan zal een versnelling of vertraging het magnetische kompas in beweging brengen. De kompasnaald is namelijk onder het draaipunt verzwaard. Door een versnelling zal de naald vooroverduiken en de schuin staande naald zal door de inclinatie naar het noorden draaien.

Ontdek meer Afwijkingen van een magnetisch kompas per onderwerp

Aardmagnetisch veld

Aardmagnetisch veld

Het aardmagnetisch veld is het magnetisch veld dat de Aarde omringt. Het aardmagnetisch veld ontstaat doordat een vloeibaar mengsel van gesmolten ijzer en nikkel in de buitenkern van de aarde, om de binnenkern heen beweegt, die bestaat uit een vast mengsel van eveneens ijzer en nikkel. Deze beweging is het gevolg van de draaiing van de aarde om zijn as.

Magnetische declinatie

Magnetische declinatie

De magnetische declinatie of variatie van een kompas wordt veroorzaakt doordat de geografische polen en de geomagnetische polen een zekere afstand van elkaar liggen. De geografische pool valt samen met de draai-as van de aarde, voor de geomagnetische pool van het aardmagnetisch veld is dat niet het geval.

Noordpool

Noordpool

De geografische noordpool van een planeet is het noordelijke snijpunt van de omwentelingsas met het oppervlak. Voor de Aarde is dit punt gelegen in de Noordelijke IJszee.

Magnetische inclinatie

Magnetische inclinatie

De magnetische inclinatie i is de hoek die de totale intensiteit T of magnetische fluxdichtheid ten opzichte van het vlak van de ware horizon maakt. Deze hoek varieert van evenwijdig aan het aardoppervlak aan de magnetische evenaar tot haaks op de magnetische polen. Plaatsen met gelijke inclinatie worden verbonden door isoclinen, waarbij de magnetische evenaar acline wordt genoemd als lijn waar de inclinatie 0° is.

Versnelling (natuurkunde)

Versnelling (natuurkunde)

Versnelling of acceleratie is in de mechanica de verandering van de snelheid van een object.

De uitvinding van het kompas, Jan Collaert II, Museum Plantin-Moretus, (PK.OPB.0186.003)

Het kompas verscheen voor het eerst in China als de sīnán (司南), een naar het zuiden wijzende lepel die gebruikt werd voor geomantiek. Naast de bewaarde exemplaren, blijkt het bestaan ervan uit de Hanfeizi Youdu, een tekstenverzameling die in de 1e eeuw v.Chr. samengesteld is door de geleerde Liu Xiang. Uit de 4e eeuw v.Chr. stamt de vaststelling van de Meester uit het Demonendal dat zeilsteen ijzer aantrekt.

De oudste navigatiekompassen waren waarschijnlijk stukken gemagnetiseerd ijzer of ijzererts die op een plankje drijvend in water lagen. Verbeteringen in de vorm van een staafmagneet, een betere ophanging en de kompasroos volgden later.

De vroegst bekende vermelding van het gebruik van een kompas voor navigatie op zee is in het Chinese boek Pingzhou Ke Tan (Tafelgesprekken van Pingzhou) uit 1117 van Zhu Yu. Later in de 12e eeuw verspreidde het gebruik van het kompas zich via de Arabieren naar Europa. Het scheepskompas werd in Europa vanaf ca. 1350 algemeen toegepast.

Moderne en geavanceerde navigatiesystemen hebben het magnetisch kompas in vliegtuigen voor normaal gebruik verdrongen. In zowel vliegtuigen als op schepen zijn ze echter nog altijd wettelijk verplicht als noodvoorziening. Voor de koersbepaling wordt gebruikgemaakt van radiobakens, gyrokompassen, ringlasergyrokompassen, fibre optic gyrokompassen en satellietnavigatie. Voor de richtingbepaling in de ruimte zijn deze nog te gebruiken in traagheidsnavigatie. Ze zijn uiteraard niet meer noordzoekend, doordat ze de aardrotatie niet meer ondervinden.

Gyroscopische kompassen houden een ingestelde richting vast ten opzichte van een vast (ver) punt in de ruimte en zijn niet gevoelig voor ijzer of magneten. Ook een gyrokompas vertoont een klein verloop en een, zij het kleine, afwijking, namelijk de hoek tussen het ware noorden (Nw) en het gyronoorden (Ng); deze afwijking noemt men de totale fout. Bij pleziervaart en oriëntatie in het terrein worden magnetische kompassen echter nog veel gebruikt, veelal in combinatie met gps-ontvangers. Ook zijn er elektronische kompassen met sensors waarmee het magnetisch noorden kan worden vastgesteld.

Ontdek meer Geschiedenis per onderwerp

Museum Plantin-Moretus

Museum Plantin-Moretus

Het Museum Plantin-Moretus is een historisch museum in Antwerpen, België, over de drukkersfamilie Plantin-Moretus.

China

China

China is een groot land met een zeer lange geschiedenis, een oude beschaving en cultuur in Oost-Azië. Het hart van China beslaat het vruchtbare gebied tussen de Stille Oceaan ten oosten, de tropische gebieden van Zuidoost-Azië ten zuiden, en de grote gebergtegordels, steppen, taiga en woestijnen van Centraal-Azië en Siberië ten westen en noorden. Chinezen wonen verspreid over alle delen van de wereld. Ongeveer 1,4 miljard Chinezen leven in de Volksrepubliek China, dat daarmee qua inwoners het grootste land ter wereld is. Andere belangrijke populaties bevinden zich in Taiwan, Singapore en andere gebieden in Zuidoost-Azië, evenals minderheden in andere Aziatische en westerse landen, sommigen in zogenaamde Chinatowns, stadswijken waar veel Chinese migranten samenwonen.

Geomantiek

Geomantiek

Geomantiek of geomantie, is traditioneel verbonden met een voorspelmethode waarbij markeringen, die iemand in het zand maakt, geïnterpreteerd worden. In dit systeem van waarzeggerij worden soms ook steentjes, zandkorrels of zaden op de aarde verstrooid, waarna hun vorm en positie wordt geïnterpreteerd. Een meer recente, esoterische opvatting beschrijft geomantiek als een streven naar kennis over de verbinding van de mens met deze aarde, de omgeving, de kosmos en zichzelf. Een algemeen geldige definitie van het begrip geven is dus problematisch, omdat sommige westerse esoterici sinds eind 19e eeuw geomantiek niet meer als orakelmethode opvatten zoals oorspronkelijk in Afrika, Azië en middeleeuws Europa het geval was.

Liu Xiang (wetenschapper)

Liu Xiang (wetenschapper)

Liu Xiang was een confucianistische geleerde tijdens de Han-dynastie. In zijn functie als beheerder van de keizerlijke bibliotheek verzamelde en bewerkte hij documenten uit de tijd van vóór de Qin-dynastie. De huidige vorm en samenstelling van een groot aantal klassieke Chinese werken is terug voeren op die bewerkingen door Liu Xiang. Hij werd als bibliothecaris van de keizerlijke bibliotheek opgevolgd door zijn zoon Liu Xin.

4e eeuw v.Chr.

4e eeuw v.Chr.

De 4e eeuw v.Chr. is de 4e periode van 100 jaar, dus bestaande uit de jaren 400 tot en met 301 v.Chr. De 4e eeuw v.Chr. behoort tot het 1e millennium v.Chr.

Guiguzi

Guiguzi

Guiguzi was een belangrijk persoon tijdens de Periode van de Strijdende Staten in China. Hij behoorde tot de Honderd Scholen van het denken en was dus een belangrijke filosofisch leraar. Hij werd geboren als Wang Xu (王诩). Hij noemde zichzelf Guigu (鬼谷). Guiguzi wordt in de traditionele Chinese godsdienst vereerd als een god met de naam Wangchanlaozu (王禪老祖). Zijn naam Guigu was waarschijnlijk ook de plaatsnaam waar hij geboren was of woonde. Guigu ligt heden in de Chinese provincie Hunan, Dengfeng, Guigushan 归谷山. Het karakter "gui" wordt nu anders geschreven dan toen. Beide karakters klinken in het Standaardmandarijn ongeveer hetzelfde. In zijn leven werkte hij onder andere als politicus op het gebied van buitenlandse relaties en als toekomstvoorspeller. Hij had een grote kennis over yin en yang. Bekende leerlingen van hem zijn Zhang Yi en Sun Bin.

1117

1117

Het jaar 1117 is het 17e jaar in de 12e eeuw volgens de christelijke jaartelling.

12e eeuw

12e eeuw

De 12e eeuw is de 12e periode van 100 jaar, dus bestaande uit de jaren 1101 tot en met 1200. De 12e eeuw behoort tot het 2e millennium.

Gyrokompas

Gyrokompas

Een gyrokompas, gyroscopisch kompas of tolkompas is een cardanisch opgehangen en elektrisch aangedreven gyrotol die een eenmaal ingenomen stand in de ruimte behoudt en met behulp van precessie noordzoekend is gemaakt. Het wordt gebruikt voor navigatiedoeleinden en heeft de voorkeur boven een magnetisch kompas vanwege de grotere richtkracht, de kleinere fouten en omdat het niet gestoord wordt door ijzeren voorwerpen of door plaatselijke afwijkingen in het aardmagnetisch veld. Een gyrokompas kan ook buiten het aardmagnetisch veld gebruikt worden, al is het dan niet meer noordzoekend, doordat het de aardrotatie niet meer ondervindt.

Ringlasergyrokompas

Ringlasergyrokompas

Een ringlasergyrokompas (RLG) is een kompas dat het frequentieverschil van twee tegen elkaar in roterende lichtstralen meet in een draaiende interferometer, gebruik makend van het Sagnac-effect. Het wordt een gyrokompas genoemd, maar is dit feitelijk niet, aangezien het geen gebruik maakt van gyrotollen.

Fibre optic gyrokompas

Fibre optic gyrokompas

Een fibre optic gyrokompas (FOG) is een kompas dat de faseverschuiving van twee tegen elkaar in roterende lichtstralen meet in een draaiende spoel van glasvezel, gebruik makend van het Sagnac-effect. Het is een toepassing van een interferometer. Het wordt een gyrokompas genoemd, maar is dit feitelijk niet, aangezien het geen gebruik maakt van gyrotollen.

IJzer (element)

IJzer (element)

IJzer is een scheikundig element met symbool Fe en atoomnummer 26. Het is een grijs, ruw overgangsmetaal. IJzer wordt gewonnen uit ijzererts, gedolven in ijzermijnen die in grote delen van de wereld voorkomen.

Kompasroos met verdeling in graden en mil (binnenste schaal)

Oorspronkelijk werd de cirkel, ook wel windroos genoemd, in vieren, achten, zestienen, 32-en verdeeld waarbij de richting volgens een vast systeem werd aangeduid: tussen noord en oost kwam noordoost, tussen noord en noordoost noordnoordoost, tussen noord en noordnoordoost noordnoordoost ten noorden, tussen noord en noordnoordoost ten noorden kwam noordnoordoost ten noorden noord et cetera.

De oudste kompassen, uit de 13e, 14e en 15e eeuw hadden een onderverdeling in acht streken. In de 16 eeuw werden dit er 16, en later 32 streken en vervolgens ook wel 64 streken. ^[2]

Op dit punt is de kompasroos in 64 delen verdeeld en daarmee voldeed hij aan de toenmalige behoefte om de koers te bepalen.

De huidige kompassen zijn voorzien van een indeling in 360 graden (rechtsom, in tegenstelling tot wat in de wiskunde gebruikelijk is), en algemeen worden de vier hoofdstreken Noord Oost Zuid en West door een letter aangegeven. Militaire kompassen zijn nog weleens uitgerust met een roos die verdeeld is in 6400 duizendsten. De reden hiervoor is dat zo'n mil vrij goed overeenkomt met een meter op een kilometer afstand. De artillerie kan hiermee bij inschieten vrij eenvoudig het geschut op het doel richten.

Met de gangbare peilkompassen kunnen hoeken tot 0,25° afgelezen worden. (zie tabel, kolom 4)

Ontdek meer Kompasroos per onderwerp

Mil (hoekmaat)

Mil (hoekmaat)

De mil is een van de radiaal afgeleide hoekmaat gelijk aan 1/1000 radiaal. De eenheid wordt vooral in het leger gebruikt. Een cirkel van 360° meet 2π radialen, dus 2000 π mil, ongeveer 6280 mil. Gebruikelijke benaderingen van een mil zijn 1/6300 en 1/6400 van een volledige cirkel. De waarde 1/6300 is iets nauwkeuriger, maar 1/6400 is eenvoudiger om mee te rekenen. De legers van NAVO-landen gebruiken de indeling in 6400 mils.

Windroos (kompas)

Windroos (kompas)

Een windroos of windkruis is een kruis dat de windrichtingen aanduidt.

Artillerie

Artillerie

Artillerie of geschut is in de krijgsmacht het wapen dat vuursteun geeft aan de eigen troepen. Historisch bestaan er vele types van artillerie-eenheden, afhankelijk van hun specialiteit of specifieke opdracht, zoals veldartillerie, vestingsartillerie, kustartillerie, belegeringsartillerie. In 1916 ontstaan de eerste luchtdoelartillerie-eenheden. Bij de moderne artillerie maakt men nog slechts onderscheid tussen veldartillerie, rijdende artillerie en luchtdoelartillerie.

Scheepskompas

Een smartphone kan als een kompas gebruikt worden

Het eenvoudigste kompas heeft een draaibare naald op een vaste roos. Dit kompas kan voor een eenvoudige oriëntering op het noorden gebruikt worden. Meestal is zo'n kompas met een vloeistof gevuld, die de beweging van de kompasnaald dempt.

Zo'n handkompas is altijd vlak uitgevoerd. De kompasdoos is transparant en draaibaar in een rechthoekige basisplaat gemonteerd. De bodem van de kompasdoos is voorzien van evenwijdige strepen en een noordpijl en de rand van de doos is voorzien van een gradenverdeling. Dit kompas kan gebruikt worden om vooraf op een kaart een richting uit te zetten die dan in het veld afgelegd kan worden. De basisplaat wordt hiervoor op de kaart langs de te lopen richting gelegd, waarna de kompasdoos gedraaid wordt zodat de noordpijl naar het kaartnoorden wijst. In het veld wordt dan het hele kompas zo gedraaid dat de naald over de noordpijl staat. De basisplaat wijst dan in de op de kaart uitgezette richting.

Zo'n kompas kan uitgebreid worden met een peilspiegel, hier kan in het veld een punt gepeild worden waarna de kompasdoos wordt gedraaid zodat de naald samenvalt met de noordpijl. De spiegel maakt het mogelijk dit te doen terwijl het kompas horizontaal en gericht op het doel blijft. Op de rand van de kompasdoos kan hierna de richting afgelezen worden of er kan zoals bij een normaal plaatkompas meteen in de richting van het doel gelopen worden.

Kompassen met een draaiende kompasroos zijn altijd met vloeistof gevuld. Deze kompassen zijn rond uitgevoerd, zodat de kompasroos steeds horizontaal op de vloeistof drijft. Door de demping van de vloeistof zijn deze kompassen traag. Bij ouderwetse kompassen is soms een mechanische blokkering aangebracht om de naald tijdelijk vast te zetten, wanneer die niet wordt gebruikt.

Scheepskompassen zijn zo uitgevoerd. Zij hebben een schaalverdeling die meedraait. Op het kompashuis is hierbij een zogenoemde zeilstreep aangebracht, die overeen moet komen met de lengteas van het schip. Het schip kan nu zo gestuurd worden dat de gewenste koers tegenover de zeilstreep afgelezen wordt.

Een peilkompas heeft een vizierinrichting waarmee een veraf gelegen punt "in de peiling" genomen kan worden. De constructie van het kompas is zodanig dat tegelijkertijd of achteraf de kompasrichting afgelezen kan worden.

Een gyrokompas is niet afhankelijk van magnetisme, maar is een gyrotol die een eenmaal ingenomen stand in de ruimte behoudt en met behulp van precessie noordzoekend is gemaakt.

Kleine kompassen zoals ze ingebouwd worden in horloges, smartphones en andere elektronische apparaten bestaan meestal uit twee of drie magnetometers waarvan de metingen verwerkt worden door een microprocessor. De juiste oriëntatie wordt berekend met behulp van trigonometrie. Gps-ontvangers met twee of meer antennes kunnen ook als kompas gebruikt worden en tot 0,5° nauwkeurigheid bereiken.

Ontdek meer Kompastypen en gebruik per onderwerp

Smartphone

Smartphone

Een smartphone is een mobiele telefoon die uitgebreidere computermogelijkheden biedt. Een smartphone kan beschouwd worden als een handcomputer of pda die tegelijk ook een telefoon is. In 2013 werden er meer dan één miljard smartphones verkocht.

Vloeistof

Vloeistof

Vloeistof is een van de aggregatietoestanden waarin materie kan voorkomen. Een vloeistof is een stof die gemakkelijk vormveranderingen ondergaat, maar zich verzet tegen volumeverandering onder invloed van druk. Hierin onderscheiden vloeistoffen zich van vaste stoffen, die hun vorm behouden, en gassen en plasma's, die samendrukbaar zijn. Op microniveau bestaat een vloeistof uit deeltjes die voortdurend in een willekeurige beweging zijn, maar slechts een vrije weglengte hebben in de ordegrootte van de diameter van de deeltjes.

Koers (richting)

Koers (richting)

De koers van een vaartuig of luchtvaartuig is de hoek tussen een noordrichting en de koersrichting. De koersrichting is die van het vlak van kiel en steven in de richting van het voorschip. Er zijn meerdere noordrichtingen en daarmee meerdere koersen. De koers kan worden afgelezen van een kompas.

Gyrokompas

Gyrokompas

Een gyrokompas, gyroscopisch kompas of tolkompas is een cardanisch opgehangen en elektrisch aangedreven gyrotol die een eenmaal ingenomen stand in de ruimte behoudt en met behulp van precessie noordzoekend is gemaakt. Het wordt gebruikt voor navigatiedoeleinden en heeft de voorkeur boven een magnetisch kompas vanwege de grotere richtkracht, de kleinere fouten en omdat het niet gestoord wordt door ijzeren voorwerpen of door plaatselijke afwijkingen in het aardmagnetisch veld. Een gyrokompas kan ook buiten het aardmagnetisch veld gebruikt worden, al is het dan niet meer noordzoekend, doordat het de aardrotatie niet meer ondervindt.

Gyroscoop

Gyroscoop

Een gyroscoop is een rotatiesymmetrische massa die om zijn as kan draaien. Populair gezegd is een gyroscoop een tol. Met een gyroscoop kan de wet van behoud van impulsmoment gedemonstreerd worden: het vliegwiel blijft draaien als het eenmaal in beweging is. Een snel draaiende gyroscoop zal zich daarbij verzetten tegen verandering van de stand van de draaias. De uitvinder van de gyroscoop, Léon Foucault, stelde in 1852 de naam samen uit de Griekse woorden "gyros" en "skopein" die respectievelijk "cirkel" en "zien" betekenen.

Precessie

Precessie

Precessie is de beweging die de draaias van een roterend voorwerp maakt onder invloed van een uitwendige kracht. Zonder zo'n uitwendige kracht wijst de as steeds in dezelfde richting, het principe van een gyrokompas. Het eenvoudigste voorbeeld van precessie is een draaitol die op de grond ronddraait. Als de draaiende tol niet precies rechtop staat – wat vrijwel altijd het geval is – zal de zwaartekracht proberen de tol te laten omvallen. De tol valt echter niet om, maar in plaats daarvan draait de rotatieas rond om de verticaal.

Magnetometer

Magnetometer

Een magnetometer is een meetinstrument dat wordt gebruikt om metingen te doen aan een magneetveld.

Microprocessor

Microprocessor

Een microprocessor bevat alle of de meeste functies van een processor op een enkele geïntegreerde schakeling. De eerste microprocessors verschenen begin jaren 70, en werden gebruikt voor elektronische rekenmachines. Al snel hierna volgden andere toepassingen in onder andere terminals, printers en andere elektronica.

In de film The Gods Must Be Crazy krijgt op een bepaald moment iemand die blijkbaar de weg kwijt is geraakt de volgende vraag te horen: Weet U waarvoor het spiegeltje dient dat vanbinnen op het deksel van een kompas zit? (geen antwoord). Dat spiegeltje dient om daar in te kunnen zien wie verloren gelopen is.