Utrecht (stad)

De naam Utrecht is afkomstig van het Latijnse Ultraiectum en duidt op een plaats waar in de Romeinse tijd de rivier de Rijn doorwaadbaar of over te steken was. De 'U' komt van het Oudnederlandse woord uut, dat 'benedenstrooms' betekent - Utrecht moet dus begrepen worden als 'Trecht benedenstrooms' in tegenstelling tot dat andere Trecht, Maastricht.^[6][7] Later werd Utrecht wel aangeduid als Traiecti Batavorum (of Trai/jecti Batauorum, Trecht (Tricht) van de Bataven), bijvoorbeeld als plaatsaanduiding in boeken in het Latijn die in Utrecht uitgegeven werden.

Vanwege de Domtoren, beeldmerk van de stad en met 112,32 meter de hoogste kerktoren van Nederland, wordt de stad ook wel Domstad genoemd. Twee andere bijnamen zijn Utreg (in het Stad-Utrechts) en Utka (in de multiculturele straattaal van de Randstad). Tijdens Carnaval heet de stad Utrecht Leemput, naar Cathrijn van Leemput.

Een inwoner van Utrecht laat zich liever Utrechter dan Utrechtenaar noemen. Dit vanwege de associatie door de zogeheten 'Utrechtse sodomieprocessen': op het Domplein ontmoetten mannelijke homoseksuelen elkaar in de achttiende eeuw onder meer bij de ruïnes van het ingestorte middenschip van de Domkerk (voor wie tussen de kerk en de toren een gedenksteen ligt). Ze werden door de overheid vervolgd en 18 mannen werden ter dood veroordeeld. Zodoende werd Utrechtenaar een scheldwoord voor homoseksueel. Kort na de Tweede Wereldoorlog besloot een van de Utrechtse kranten uit die tijd, het Utrechts Nieuwsblad, het woord Utrechtenaar in de ban te doen.^{[8][9][10][11]}

Inwoners van de stad worden ook wel 'baliekluivers' genoemd, naar de Utrechters die, hangend over de balies van de bruggen van de Oudegracht, de bedrijvigheid in de stad aanschouwden en elkaar ontmoetten.^[12] 'Uitert' is de verouderde naam in dialect, en komt voor als familienaam 'van Uitert' en 'van Uijtert'.^[13]

Ontdek meer Naam per onderwerp

Latijn

Latijn

Latijn is een Italische taal die oorspronkelijk werd gesproken door de Latijnen, onder wie ook het bekendste Latijnse volk, de Romeinen. Door de erfenis van de Romeinse beschaving ontwikkelde het Latijn zich tot een wereldtaal, gebruikt onder meer in het onderwijs, de wetenschap en de diplomatie. Hoewel het nu een dode taal is, wordt het Latijn nog steeds op veel scholen aangeleerd en gebruikt in de Rooms-katholieke kerk. Vele takken van de wetenschap en het recht maken gebruik van een Latijnse terminologie. Het Latijn heeft ook een grote invloed gehad op de woordenschat van veel andere talen. De Romaanse talen, die nu door een groot deel van de mensheid worden gesproken, zijn rechtstreeks uit het Latijn ontstaan.

Romeinen in Nederland

Romeinen in Nederland

De aanwezigheid van de Romeinen in Nederland begon rond 50 v.Chr. en omvatte een periode van bijna 5 eeuwen. Binnen het Romeinse Rijk, dat zich later uitstrekte van Brittannië in het noordwesten tot aan het gebied van de Eufraat en Tigris in het zuidoosten lag de Provincia Gallia Belgica, dat in Nederland het gebied omvatte ten zuiden van de Rijn. Gallia Belgica omvatte verder vrijwel heel België, delen van Duitsland ten westen van de Rijn en het huidige Noord-Frankrijk boven de Seine.

Rijn

Rijn

De Rijn is met 1232 kilometer een van de langste rivieren van Europa. 695 kilometer ervan ligt in Duitsland, waar ook het grootste deel van het stroomgebied ligt, 376 kilometer ligt in Zwitserland en 161 kilometer in Nederland.

Oudnederlands

Oudnederlands

Oudnederlands is de taal die gesproken en geschreven werd tijdens de vroege middeleeuwen in een deel van de gewesten die nu Nederland en België vormen, verder ook aan de Franse Noordzeekust en de nu Duitse Nederrijn. De term wordt gebruikt ter onderscheiding van Middelnederlands en Nieuwnederlands om de verschillende fasen waarin het Nederlands zich ontwikkeld heeft enigszins te kunnen periodiseren.

Maastricht

Maastricht

Maastricht is een stad en gemeente in het zuiden van Nederland. Het is de hoofdstad van de provincie Limburg en telt 122.692 inwoners. Het is hiermee de grootste gemeente van de provincie Limburg.

Bataven

Bataven

De Bataven waren een vermoedelijk West-Germaanse stam die zich afgesplitst had van de Chatten en de Rijn tot aan de rivierdelta was afgedaald.

Dom van Utrecht

Dom van Utrecht

De Dom van Utrecht is een markante gotische kerk in het midden van de Nederlandse stad Utrecht. De kerk werd vanaf 1254 gebouwd als voortzetting van de romaanse kathedraal van het rooms-katholieke bisdom Utrecht en was gewijd aan Sint-Maarten. Sinds 1580 is de kerk protestants. De 112,32 meter hoge Domtoren is de hoogste kerktoren van Nederland en het hoogste gebouw van Utrecht.

Stad-Utrechts

Stad-Utrechts

Het Stad-Utrechts, Uterechs, Utregs of Uteregs is het stadsdialect gesproken door de autochtone "volksklasse" van de stad Utrecht in enge zin. Het behoort tot het Utrechts-Alblasserwaards, een oostelijke variant van het Hollands.

Carnaval

Carnaval

Carnaval is van oorsprong een gekerstend heidens volksfeest. Het valt binnen de christelijke traditie op de zondag, maandag en dinsdag direct voorafgaand aan de vastentijd van 40 dagen. In Nederland wordt het van oorsprong alleen door katholieken gevierd, voornamelijk in het zuiden en delen van het oosten. Ook in België en het katholieke Rijnland in Duitsland wordt uitbundig carnaval gevierd. Carnaval is bij uitstek het feest van zotheid, spot en uitbundigheid. Inmiddels is het in verschillende plaatsen in Nederland een gebruik om carnaval op carnavalsvrijdag te openen.

Schip (bouwkunst)

Schip (bouwkunst)

Het schip of de beuk is in de kerkenbouw de langgerekte ruimte in (meestal) west-oostrichting, die aan de oostkant wordt voortgezet door het koor. Oudtijds werd het meestal buyck genoemd.

Gedenkplaat

Gedenkplaat

Een gedenkplaat of herdenkingsplaat is een plaquette die is gemaakt ter nagedachtenis aan mensen die zijn overleden of een gebeurtenis waarbij mensen zijn overleden. Gedenkplaten voor oorlogsslachtoffers en rampen worden vaak op publiek toegankelijke locaties geplaatst zoals op een plein, aan de muur van een gebouw of in een park. Er worden ook gedenkplaten voor huisdieren gemaakt die de eigenaar van het overleden dier bijvoorbeeld in de eigen tuin kan plaatsen of op een begraafplaats voor dieren.

Baliekluiver

Baliekluiver

Het woord baliekluiver kan een synoniem zijn voor leegloper of nietsnut. Daarnaast werden met baliekluivers specifiek mensen aangeduid die nutteloos of werkzoekend over een brugleuning hingen. De term leuningbijter heeft een soortgelijke betekenis.

Zie Geschiedenis van de stad Utrecht voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Op en rond het huidige Domplein is de plaats waar de Romeinen rond 50 n.Chr. de basis voor de stad Utrecht hebben gelegd. Aan de oever van de Rijn bouwden ze het castellum Traiectum van hout en aarde. Dit fort was onderdeel van de verdedigingsgordel langs de noordgrens van het Romeinse Rijk, de zogenaamde limes. Tussen 50 en 270 n.Chr. werd het castellum vier maal herbouwd. Na het vertrek van de Romeinen streden de Friezen en de Franken lange tijd om de vesting. De overgebleven ommuring leefde voort als de burcht Trecht.^[14]

In 690 stichtte de Angelsaksische missionaris en bisschop Willibrord binnen de grotendeels verlaten grenspost Utrecht een geestelijk centrum met twee kerken, waar later nog een derde aan werd toegevoegd. Hieruit ontwikkelde zich het complex van de aan Sint-Maarten gewijde Domkerk, de Sint-Salvatorkerk en de tussengelegen Heilig-Kruiskapel. Vanaf de achtste eeuw, met een onderbreking vanwege Vikingen, zetelde een bisschop in Utrecht, dat daardoor het religieuze centrum van de Noordelijke Nederlanden was. Vanaf de tiende eeuw kreeg de bisschop steeds meer wereldlijke macht. Hij werd toen de belangrijkste vorst in de Noordelijke Nederlanden, die heerste over het Sticht. In de directe omgeving van de burcht ontstond de bloeiende handelswijk Stathe waar kooplieden en ambachtslieden zich vestigden. In de elfde eeuw werd het kerkelijk centrum uitgebreid met drie nieuwe kapittelkerken en een abdij, die samen het Utrechtse kerkenkruis vormden. Diezelfde eeuw voegden de bisschop en de keizer hun paleizen toe aan de burcht.

Oorkonde van 2 juni 1122 met bevestiging door keizer Hendrik V van het door de Utrechtse bisschop Godebald aan Utrecht verleende stadsrecht.

Op 2 juni 1122 kreeg Utrecht stadsrechten bevestigd door keizer Hendrik V. De bisschop verloor hierdoor veel invloed op de stad ten gunste van de kersverse stedelingen. Deze mochten de stad nu omwallen, en nog in 1122 begon tevens de aanleg van de zuidelijke Oudegracht. De groei van de bevolking blijkt onder meer uit het feit dat er drie nieuwe parochies werden afgesplitst van de oudste parochie, die van de Buurkerk. Het bestuur van de stad bestond aanvankelijk uit schout en schepenen, maar al in 1196 werd een Raad gevormd, die tot de oudste ten noorden van de Alpen behoort.

Vanaf de twaalfde eeuw werd de macht van naburige vorsten groter, terwijl die van de Utrechtse bisschop afnam. Gedurende de hele Middeleeuwen hebben vooral Holland en Gelre geprobeerd delen van het Sticht in te lijven. Binnen de stad ontstonden twee overheersende partijen, waarvan de een pro-Holland was en de ander pro-Gelre. Eeuwenlang hebben deze partijen elkaar te vuur en te zwaard bestreden. Herhaaldelijk kan gerust gesproken worden van burgeroorlog binnen de stadsmuren.

Ondanks deze strijd en ondanks de toenemende concurrentie van de Hollandse steden vanaf de dertiende eeuw, bleef Utrecht de grootste en welvarendste stad en het belangrijkste culturele centrum in de Noordelijke Nederlanden. De welgestelden bouwden grote stenen huizen langs de Oudegracht, vooral nadat rond het midden van de dertiende eeuw het gebruik van baksteen algemeen werd. Langs de gracht zelf ontstonden de karakteristieke werven en werfkelders. Talrijke kloosters vestigden zich in de stad. In onder meer 1253 vond in Utrecht een grote stadsbrand plaats. De huidige gotische Domkerk werd vervolgens vanaf 1254 gebouwd naar voorbeeld van de grote Franse kathedralen.

In 1304 deden de gilden een succesvolle greep naar de macht, en zij zouden tot 1528 een grote rol in het stadsbestuur blijven spelen. Met het graven van de Nieuwegracht eind veertiende eeuw was het stratenpatroon binnen de stad grotendeels voltooid en het stadsgebied raakte grotendeels volgebouwd. Opvallend is het grote aantal gasthuizen (opvanghuizen voor behoeftigen) dat in deze eeuw ontstond. Een prestigeproject in de veertiende eeuw was de bouw van de Domtoren, een van de hoogste torens die tot dan toe waren gebouwd.

De dreiging van de buurstaten van het Sticht bleef groot, en bewoners van het Nedersticht dwongen de bisschop in 1375 de Stichtse Landbrief uit te vaardigen, waardoor zij als Staten van het Nedersticht controle konden uitoefenen op de wijze waarop politiek bedreven werd. De Staten van Utrecht bestonden uit vertegenwoordigers van de geestelijkheid, de adel en de steden. Utrecht nam door zijn dominante positie een overheersende positie in de Statenvergaderingen in. Door verdere groei was Utrecht tot halverwege de 16e eeuw de grootste stad van de noordelijke Nederlanden.

17e-eeuws uitzicht over Utrecht, door Droochsloot.

In de zestiende en zeventiende eeuw speelde Utrecht met zijn Utrechtse School ook een belangrijke rol in de Nederlandse schilderkunst. Bekende schilders waren de renaissanceschilder Jan van Scorel, de "maniëristen" Joachim Wtewael, Abraham Bloemaert en Paulus Moreelse, de "Utrechtse caravaggisten" Hendrick ter Brugghen, Gerard van Honthorst en Dirck van Baburen, de "Italianisanten" Cornelis van Poelenburch, Jan Both en Jan Baptist Weenix.

Vanaf de late middeleeuwen tot het begin van de 19e eeuw kende de stad verschillende periodes van botsingen en verschuivingen tussen en binnen verschillende machten, door onder meer de reformatie, gilden en bezettingen door Spanjaarden en Fransen. In 1636 werd de Universiteit Utrecht opgericht.

Vanaf het begin van de 19e eeuw werden, in ruime zin, nutsvoorzieningen aangelegd en uitgebreid, wat de situatie voor de stad sterk verbeterde. In de tweede helft van de 19e eeuw vond de eerste stadsuitbreiding plaats. Voor en - met name - na de Tweede Wereldoorlog zou Utrecht hiermee grootschalig uitbreiden. Rond 1925 was een groot deel van de bevolking werkzaam in de industrie. Vooral de metaalindustrie met bedrijven als Demka, Werkspoor en Jaffa was een voorname werkgever. Na de Tweede Wereldoorlog werd Utrecht meer en meer een diensten- en kenniscentrum.

Ontdek meer Geschiedenis per onderwerp

Geschiedenis van de stad Utrecht

Geschiedenis van de stad Utrecht

In de geschiedenis van de stad Utrecht vond reeds in de prehistorie kleinschalige bewoning plaats. De Romeinen bouwden rond 50 n.Chr. in het kader van een zeer omvangrijk militair bouwproject langs de toenmalige Rijnloop in Utrecht het fort Traiectum ter hoogte van het Domplein. Hierdoor werd de grondslag voor de stad gelegd. Na het vertrek van de Romeinen rond 270, vestigden in het midden van de 5e eeuw Franken zich in de regio. Vanaf de 7e eeuw tot het begin van de 8e eeuw zou dat tot conflicten met Friezen leiden.

Romeinen in Nederland

Romeinen in Nederland

De aanwezigheid van de Romeinen in Nederland begon rond 50 v.Chr. en omvatte een periode van bijna 5 eeuwen. Binnen het Romeinse Rijk, dat zich later uitstrekte van Brittannië in het noordwesten tot aan het gebied van de Eufraat en Tigris in het zuidoosten lag de Provincia Gallia Belgica, dat in Nederland het gebied omvatte ten zuiden van de Rijn. Gallia Belgica omvatte verder vrijwel heel België, delen van Duitsland ten westen van de Rijn en het huidige Noord-Frankrijk boven de Seine.

Rijn

Rijn

De Rijn is met 1232 kilometer een van de langste rivieren van Europa. 695 kilometer ervan ligt in Duitsland, waar ook het grootste deel van het stroomgebied ligt, 376 kilometer ligt in Zwitserland en 161 kilometer in Nederland.

Castellum

Castellum

Een castellum is een fort voor hulptroepen van het Romeinse Rijk. Er verbleven zo'n 500 tot 1000 man, infanterie en ruiterij, bijvoorbeeld een viertal centuriae (pelotons) voetsoldaten van honderd man en twee vendels van dertig cavaleristen. Castella werden onder andere langs de limes in Nederland gebouwd. Ze worden onderscheiden van de castra, de legerplaatsen van de legioenen, waar ruim 5.000 man konden verblijven. In een klein castellum konden zo'n 500 tot 600 soldaten wonen. In een groot castellum konden zo'n 5.000 tot 6.000 soldaten wonen.

Limes (Romeinse Rijk)

Limes (Romeinse Rijk)

De limes is de aanduiding van de grens- en verdedigingszone van het Romeinse Rijk, hoofdzakelijk gebouwd in de periode 40 na Chr. - circa 250 na Chr. Deze liep van de Atlantische kust in Noord-Engeland via de Noordzee langs de toenmalige hoofdstroom van de Rijn en Donau naar de Zwarte Zee. Verder oostwaarts volgde de limes de Eufraat naar de Rode Zee. In het zuiden vormde de Sahara een natuurlijke verdedigingsbarrière tegen invallen. Delen van de limes in het Verenigd Koninkrijk en Duitsland staan op de Werelderfgoedlijst, de limes in Nederland stond vanaf 2018 op de Voorlopige Lijst Werelderfgoed. In 2020 werd een nominatiedossier voor de Neder-Germaanse limes aan de UNESCO aangeboden.

Friezen

Friezen

Friezen zijn de inwoners van de Nederlandse provincie Friesland of daaruit afkomstig, die zichzelf in meer of mindere mate beschouwen als onderdeel van een grotere Friestalige gemeenschap.

Franken (volk)

Franken (volk)

De Franken waren een federatie van reeds eerder bekende Germaanse stammen, die rond het midden van de 3e eeuw na Christus tot stand kwam. Wellicht verbonden deze stammen zich onder Saksische druk nabij de limes langs de Rijn van het Romeinse Rijk. Vanuit hun oorspronkelijke gebied in het noordoosten van Nederland en het noordwesten van Duitsland, staken ze vanaf de 4e eeuw de Rijngrens over en vestigden zich in de Romeinse provincie Germania Inferior. Later breidden ze hun machtsgebied uit naar het huidige België en Frankrijk.

Angelsaksen

Angelsaksen

Angelsaksen is de verzamelnaam voor de verschillende Germaanse stammen die zich, na het vertrek van de Romeinen in 407, in de loop van de 5e eeuw en later, in Engeland vestigden. Hierbij werden de tijdens de Romeinse bezetting van Brittania geromaniseerde Kelten, de Romano-Britten, naar de uithoeken van het eiland verdreven. Deze werden de voorouders van de huidige bewoners van Wales en Cornwall.

Dom van Utrecht

Dom van Utrecht

De Dom van Utrecht is een markante gotische kerk in het midden van de Nederlandse stad Utrecht. De kerk werd vanaf 1254 gebouwd als voortzetting van de romaanse kathedraal van het rooms-katholieke bisdom Utrecht en was gewijd aan Sint-Maarten. Sinds 1580 is de kerk protestants. De 112,32 meter hoge Domtoren is de hoogste kerktoren van Nederland en het hoogste gebouw van Utrecht.

Heilig Kruiskapel (Utrecht)

Heilig Kruiskapel (Utrecht)

De Heilig Kruiskapel in Utrecht was een kleine kapel die op het huidige Domplein stond ingeklemd tussen het verdwenen schip van de Domkerk en de eveneens verdwenen Sint-Salvatorkerk. Het betrof een georiënteerde kapel van nog geen twintig meter lengte, oorspronkelijk bestaande uit een rechthoekige zaal, een iets ingesnoerd, rechtgesloten koor en twee op het schip aansluitende dwarsarmen. De kapel werd in 1829 gesloopt. In het plaveisel van het Domplein zijn de kruisvormige omtrekken van de voormalige kapel aangegeven.

Kerkenkruis

Kerkenkruis

Een kerkenkruis is een groep kerken die samen op een plattegrond een kruis vormen.

Keizer Hendrik V

Keizer Hendrik V

Hendrik V was de jongste zoon van keizer Hendrik IV. Hij werd al in 1098 tot Duits koning verkozen. In 1105 volgde hij zijn afgezette vader op als keizer van het Duitse rijk, maar pas na het overlijden van zijn vader in 1106 werd hij algemeen erkend.

Topografische gemeentekaart van Utrecht, september 2022.

Utrecht ligt centraal in Nederland en in de provincie Utrecht. De stad is ontstaan aan een kromming van de Rijn, toen de hoofdarm van de rivier die de loop van de huidige Kromme Rijn en Oude Rijn volgde. Op de plek van het huidige Domplein lag een Romeins castellum. Er stroomt een bescheiden Kromme Rijn in het oosten Utrecht binnen om de stadsgrachten als Vecht (noordelijk) en Leidse Rijn (westelijk) te verlaten. Westelijk van de stad loopt het brede Amsterdam-Rijnkanaal, naar het zuiden loopt de Vaartsche Rijn, een veel ouder kanaal.

Ten westen van de stad, 'over het Amsterdam-Rijnkanaal' heen, ligt het voorstedelijke uitbreidingsproject Leidsche Rijn, grootste Vinex-locatie en nieuwbouwproject van Nederland. Een reeks nieuwbouwwijken huisvesten bij afronding ongeveer 90.000 inwoners. Ten noorden, zuiden en oosten van de stad liggen enkele voorsteden en forensen- en satellietsteden. De grootstedelijke agglomeratie valt samen met het BRU (Bestuur Regio Utrecht).

Bestuurlijke indeling

Haarzuilens.

De gemeente telt anno 2022 iets meer dan 361.000 inwoners en heeft een oppervlakte van 99 km² (waarvan slechts een klein gedeelte water).

De voormalige gemeente Vleuten-De Meern maakt sinds 1 januari 2001 deel uit van de gemeente Utrecht. Ook werd per die datum een deel van de gemeente Nieuwegein, namelijk het poldergebied Rijnenburg, aan de gemeente Utrecht toegevoegd. Na de annexatie besloot de nieuw gekozen gemeenteraad niet te tornen aan de bestaande indeling in woonplaatsen, te weten De Meern, Haarzuilens, Utrecht en Vleuten. Wel werd besloten tot het enigszins verleggen van de grenzen tussen Utrecht en De Meern en tussen Utrecht en Vleuten. Dit hield verband met de gewenste wijkindeling van enkele nieuwbouwbuurten.

De stad Utrecht bestond vóór de annexatie uit acht wijken, te weten Binnenstad, West, Noordwest, Overvecht, Noordoost, Oost, Zuid en Zuidwest. Door de annexatie kwamen er twee bij, namelijk Leidsche Rijn en Vleuten-De Meern. Het geannexeerde gebied van de gemeente Nieuwegein werd ingedeeld bij de wijk Vleuten-De Meern, maar bij de woonplaats Utrecht. Wegens de herindeling van 2001 was het oorspronkelijk de bedoeling om de woonplaatsen Vleuten, De Meern en Haarzuilens te schrappen uit het postcodeboek en deze te vervangen door een Utrechtse postcode. Wegens protest vanuit de bevolking van de voormalige gemeente Vleuten-De Meern werd dit plan niet doorgevoerd.

Regionale indeling

Utrecht is in ten minste twintig regionale samenwerkingen vertegenwoordigd, die elk een andere samenstelling hebben.^[15]

Wijken

De gemeente Utrecht onderscheidt bestuurlijk tien wijken. Deze zijn te vergelijken met stadsdelen in andere steden. De Utrechtse wijken zijn onderverdeeld in subwijken en deze op hun beurt in buurten. Elke wijk kent een wijkbureau of een wijkservicecentrum. De wijk Vleuten-De Meern bezit ook een dependance van de afdeling Burgerzaken van de gemeente Utrecht.

Elke wijk heeft een raadscommissie voor de wijk, samengesteld uit gemeenteraadsleden of hun plaatsvervangers en elke wijk heeft ook een aparte wijkwethouder. Daarnaast bestaat er sinds 2002 een wijkraad, die een adviserende rol heeft en bestaat uit bewoners van de desbetreffende wijk. De Utrechtse wijken (wijkindeling sinds 2001) zijn:

Cijfers per 1 januari 2021:[16] Totaal: 359.355 (100%)
01: Binnenstad	19.581 inwoners (5,38%)
02: Oost	32.203 inwoners (9,22%)
03: Leidsche Rijn	42.783 inwoners (11,0%)
04: West	29.258 inwoners (8,34%)
05: Overvecht	34.152 inwoners (9,72%)
06: Zuid	27.769 inwoners (7,87%)
07: Noordoost	39.510 inwoners (11,1%)
08: Zuidwest	38.672 inwoners (10,9%)
09: Noordwest	44.925 inwoners (12,6%)
10: Vleuten-De Meern	50.502 inwoners (13,8%)

Woonplaatsen

Ontdek meer Geografie per onderwerp

Kromme Rijn

Kromme Rijn

De Kromme Rijn is een rivier in de provincie Utrecht, lopende vanaf de Nederrijn bij Wijk bij Duurstede tot de Stadsbuitengracht in Utrecht. Aan het begin van de jaartelling vormde de Kromme Rijn op huidig Nederlands grondgebied een deel van de natuurlijke grens van het Romeinse Rijk.

Oude Rijn (Harmelen-Noordzee)

Oude Rijn (Harmelen-Noordzee)

De Oude Rijn is een rivier in de Nederlandse provincies Utrecht en Zuid-Holland, tussen Harmelen en de zee en maakt onderdeel uit van de Rijndelta. De rivier loopt in het verlengde van de Kromme Rijn, een zijtak van de Nederrijn bij Wijk bij Duurstede) en Leidse Rijn een kanaal vanaf Utrecht. De rivier ligt in de vroegere hoofdloop van de Rijn, die vanaf het begin van onze jaartelling de Noordgrens vormde van het Romeinse Rijk, in juli 2021 tot Werelderfgoed verklaard. Langs grote delen van de rivier werd in de middeleeuwen een jaagpad aangelegd, vanaf waar trekschuiten werden voortbewogen, tegenwoordig vaak in gebruik als fietspad. De Rijn en haar zijrivieren zijn van oudsher van belang voor de levering van drinkwater, voor het lozen van afval en als transportweg voor de Europese binnenvaart.

Castellum

Castellum

Een castellum is een fort voor hulptroepen van het Romeinse Rijk. Er verbleven zo'n 500 tot 1000 man, infanterie en ruiterij, bijvoorbeeld een viertal centuriae (pelotons) voetsoldaten van honderd man en twee vendels van dertig cavaleristen. Castella werden onder andere langs de limes in Nederland gebouwd. Ze worden onderscheiden van de castra, de legerplaatsen van de legioenen, waar ruim 5.000 man konden verblijven. In een klein castellum konden zo'n 500 tot 600 soldaten wonen. In een groot castellum konden zo'n 5.000 tot 6.000 soldaten wonen.

Leidse Rijn

Leidse Rijn

De Leidse Rijn of Leidsche Rijn is een kanaal in de Nederlandse provincie Utrecht tussen Utrecht en Harmelen. Het is deels in de late middeleeuwen, deels in de 17e eeuw aangelegd ter vervanging van de rivier de Rijn ten westen van Utrecht, die steeds sterker was gaan meanderen en verzanden en daardoor onbevaarbaar werd. Bij de aanleg werd gebruik gemaakt van reeds bestaande delen van rivieren en andere watergangen.

Amsterdam-Rijnkanaal

Amsterdam-Rijnkanaal

Het Amsterdam-Rijnkanaal is een kanaal in Nederland, tussen Amsterdam en Tiel. Het verbindt de Amsterdamse haven met het Ruhrgebied (Duitsland) en is het drukst bevaren kanaal van de wereld. Er varen ongeveer 100.000 schepen per jaar over het kanaal. Het kanaal is 72 kilometer lang, 100 tot 120 meter breed en 6 tot 9 meter diep.

Leidsche Rijn (wijk)

Leidsche Rijn (wijk)

Leidsche Rijn is een nieuwbouwlocatie en wijk in Utrecht, de hoofdstad van de Nederlandse provincie Utrecht. Het gebied ligt ten westen van het Amsterdam-Rijnkanaal en de naam is afgeleid van het kanaal Leidse Rijn, dat erdoorheen loopt. Ten tijde van de aanvang van het project in de jaren 1990 en in de decennia erna was Leidsche Rijn de grootste Vinex-locatie van Nederland. Deze locatie bevond zich voor het grootste deel op het grondgebied van de ten westen van de stad Utrecht gelegen voormalige gemeente Vleuten-De Meern. Een kleiner deel van deze locatie, te weten het gebied van de Hoge en Lage Weide, lag in de gemeente Utrecht. Vleuten-De Meern werd op 1 januari 2001 bij de gemeente Utrecht gevoegd. De beoogde omvang van de Vinex-locatie bedroeg ongeveer 30.000 woningen voor ongeveer 90.000 inwoners. De gemeenteraad van Utrecht besloot deze te verdelen over twee wijken, te weten de wijk Vleuten-De Meern en de wijk Leidsche Rijn. Ondanks deze splitsing zijn de genoemde wijken met resp. ca. 50.000 en 45.000 inwoners de grootste van de gemeente Utrecht wat betreft bevolkingsaantal.

Bestuur Regio Utrecht

Bestuur Regio Utrecht

Bestuur Regio Utrecht, afgekort BRU, was een plusregio in de provincie Utrecht. BRU omvatte negen gemeenten en werd gerekend tot de Noordvleugel van de Randstad. Het uiteindelijke BRU gebied was qua oppervlak vrijwel gelijk aan de agglomeratie Utrecht. De regio telde ruim 650.000 inwoners.

Nieuwegein

Nieuwegein

Nieuwegein is een gemeente en plaats in de Nederlandse provincie Utrecht, ten zuiden van de stad Utrecht. De gemeente is een voormalige groeikern, gelegen aan de rivier de Lek, nabij de buurgemeenten IJsselstein in het westen, Vijfheerenlanden in het zuiden en Houten in het oosten. Nieuwegein heeft 65.540 inwoners en is ontstaan op 1 juli 1971 na samenvoeging van de vroegere gemeenten Jutphaas en Vreeswijk.

Rijnenburg (polder)

Rijnenburg (polder)

Rijnenburg is een poldergebied in de Nederlandse gemeente Utrecht. Het ligt onmiddellijk ten zuidwesten van het knooppunt Oudenrijn. De A12 en de A2 vormen de noord- en oostgrens van dit gebied. In het zuiden grenst Rijnenburg aan de gemeente IJsselstein. De Meerndijk met daarover de N228 van De Meern naar Gouda is de westgrens.

De Meern

De Meern

De Meern is een woonplaats in het westen van de Nederlandse gemeente Utrecht.

Haarzuilens

Haarzuilens

Haarzuilens is een woonplaats in het noordwestelijk deel van de Nederlandse gemeente Utrecht.

Stadsdeel

Stadsdeel

Een stadsdeel is een geografisch onderdeel van een bestuurlijke eenheid die een stad omvat. Een stadsdeel is meestal weer onderverdeeld in wijken of buurten.

De gemeente Utrecht is met ca. 360.000 inwoners (in 2022) de vierde gemeente van Nederland. Met voorsteden als Maarssen, Nieuwegein en Houten erbij telt Utrecht ca. 520.000 inwoners. In het stedelijke gebied van Utrecht, waarvan ook onder andere de gemeenten Zeist en De Bilt deel uitmaken, wonen ca. 710.000 mensen. De stad maakt deel uit van de G4, een samenwerkingsverband van de vier grootste steden, waartoe ook Amsterdam, Rotterdam en Den Haag behoren. Utrecht groeit zeer snel (zie Bevolkingsontwikkelingstabel). Begin 2009 passeerde de stad de grens van 300.000 inwoners^[19] en in 2018 die van 350.000 inwoners. De prognose voor 2022 is 370.000^[20] en als de snelle groei doorzet kan omstreeks 2025 de mijlpaal van 400.000 zijn bereikt.^[21]

Bevolkingssamenstelling

Utrecht is een multiculturele stad; het percentage inwoners met een migratieachtergrond is grofweg een derde en blijft vermoedelijk de komende decennia stabiel. Dit komt neer op ongeveer 100.000 inwoners waarvan ten minste 1 ouder of grootouder niet in Nederland is geboren.

Utrecht is een stad met veel jongeren en relatief weinig ouderen. In Utrecht wonen ruim 64.000 studenten; er is een aantal universiteiten, hogescholen en ROC's te vinden, waarvan de Universiteit Utrecht en de Hogeschool Utrecht de talrijkste zijn. Het uitgaansleven is hier grotendeels op afgestemd.

Vooral buurten als Voordorp, Wittevrouwen en buurten van de wijk Leidsche Rijn zijn kinderrijk. Delen van onder andere Overvecht-Zuid daarentegen huisvesten veel ouderen. Toch is door de stadsuitbreiding de verwachting dat de stad zeker tot 2011 verder zal verjongen. Waar nu al in veel andere steden de vergrijzing inzet, zal Utrecht voorlopig niet met dat fenomeen kennismaken. Mede door een sterke economische groei in de BRU en ook de bouw van de wijken Leidsche Rijn en grote delen van Vleuten-De Meern neemt het aandeel lage inkomens, zowel als de werkloosheid al enkele jaren percentueel af, en hiermee begint Utrecht af te wijken van de andere grote steden.

Bevolkingsontwikkeling

In de volgende tabel is het bevolkingsverloop van Utrecht weergegeven. Tot halverwege de zestiende eeuw was Utrecht de grootste stad van de noordelijke Nederlanden. Vanaf die tijd tot circa 1825 schommelde het inwonertal rond de 30.000. Utrecht profiteerde dus niet van de bloei van de Gouden Eeuw, zoals de steden in Holland en Zeeland, maar kende ook niet de terugval die sommige van die steden kenden in de achttiende eeuw. Utrecht werd circa 1550 qua bevolking ingehaald door Amsterdam, circa 1600 door Haarlem en Leiden, circa 1650 door Rotterdam en circa 1700 door Den Haag. Utrecht was nu met Middelburg de zesde stad van Nederland. Rond 1750 zakte Haarlem weer onder Utrecht, rond 1800 gold dat voor Leiden. Sindsdien is Utrecht de vierde stad van Nederland.

Vanaf circa 1825 volgde een lange periode van bevolkingsgroei; het aantal van 100.000 inwoners werd bereikt in 1899. De groei duurde tot 1970, toen als gevolg van woningtekort en suburbanisatie een snelle daling inzette, die rond 1985 dankzij stadsvernieuwing tot stilstand kwam. Vanaf 2000 groeide het inwonertal snel en werd de wijk Leidsche Rijn gebouwd. Gebiedsuitbreidingen van de gemeente Utrecht leidden in 1954 en 2001 tot een sprongsgewijze vermeerdering van het aantal inwoners. In januari 2009 bereikte de gemeente Utrecht de grens van 300.000 inwoners.^[19]

De cijfers tot aan de negentiende eeuw zijn schattingen, die onzekerder worden naarmate ze verder teruggaan in de tijd. De negentiende-eeuwse cijfers zijn gebaseerd op volkstellingen, de latere op gegevens van de burgerlijke stand.^[22]

Dialect

Het Stad-Utrechts (Uterechs, Utregs of Uteregs) behoort tot de Utrechts-Alblasserwaardse dialecten van de Nederlandse taal.

In augustus 2018 werd het woord ‘jochie’ verkozen tot het meest Utrechtse woord. Van de 16.000 stemmers gaf 38 procent dat woord de voorkeur, boven ‘wijffie’, ‘dakhaos’, ‘gladiool’ en 'woar'.^[24][25]

Ontdek meer Demografie per onderwerp

Grotestedenbeleid

Grotestedenbeleid

Het grotestedenbeleid (GSB) is in 1994 door de Nederlandse rijksoverheid opgezet als speerpunt van het kabinet-Kok I. Het werd opgezet onder leiding van staatssecretaris Jacob Kohnstamm (D66), en tijdens het tweede Paarse kabinet voortgezet door minister Roger van Boxtel (D66). Onder de kabinetten-Balkenende verdween het naar de achtergrond. De minister voor het grote-stedenbeleid en integratie werd vervangen door een minister voor Immigratie, Integratie en Asiel.

Amsterdam

Amsterdam

Amsterdam is de (titulaire) hoofdstad van Nederland. De stad, in het Amsterdams ook Mokum genoemd, ligt in de provincie Noord-Holland, aan het IJ, het Noordzeekanaal en de monding van de Amstel. De gemeente Amsterdam is naar inwonertal de grootste gemeente van Nederland en telt 905.234 inwoners. Groot-Amsterdam telt 1.459.402 inwoners. Het aantal verschillende nationaliteiten in de gemeente behoort tot de hoogste ter wereld.

Rotterdam

Rotterdam

Rotterdam is een havenstad in het westen van Nederland, in de provincie Zuid-Holland. Met 588.490 inwoners is het de op een na grootste stad van Nederland qua inwoneraantal, na Amsterdam. De gehele gemeente Rotterdam telt 664.311 inwoners en de nog grotere metropoolregio Rotterdam Den Haag telt meer dan 2,4 miljoen inwoners.

Den Haag

Den Haag

Den Haag, ook wel 's-Gravenhage genoemd, is de hoofdstad van de provincie Zuid-Holland en met 562.446 inwoners de op twee na grootste gemeente van Nederland, na Amsterdam en Rotterdam. Alhoewel Den Haag niet de hoofdstad van Nederland is, dat is Amsterdam, is het wel de residentie (regeringszetel) en fungeert het in veel opzichten als hoofdstad.

Student

Student

Een student of studente is iemand die een studie volgt in het hoger onderwijs, dat wil zeggen aan een universiteit, het hbo of mbo (Nederland), een hogeschool (België) of een college.

Hogeschool Utrecht

Hogeschool Utrecht

De Hogeschool Utrecht is een opleidingsorganisatie voor hoger beroepsonderwijs (HBO) in de Nederlandse stad Utrecht.

Leidsche Rijn (wijk)

Leidsche Rijn (wijk)

Leidsche Rijn is een nieuwbouwlocatie en wijk in Utrecht, de hoofdstad van de Nederlandse provincie Utrecht. Het gebied ligt ten westen van het Amsterdam-Rijnkanaal en de naam is afgeleid van het kanaal Leidse Rijn, dat erdoorheen loopt. Ten tijde van de aanvang van het project in de jaren 1990 en in de decennia erna was Leidsche Rijn de grootste Vinex-locatie van Nederland. Deze locatie bevond zich voor het grootste deel op het grondgebied van de ten westen van de stad Utrecht gelegen voormalige gemeente Vleuten-De Meern. Een kleiner deel van deze locatie, te weten het gebied van de Hoge en Lage Weide, lag in de gemeente Utrecht. Vleuten-De Meern werd op 1 januari 2001 bij de gemeente Utrecht gevoegd. De beoogde omvang van de Vinex-locatie bedroeg ongeveer 30.000 woningen voor ongeveer 90.000 inwoners. De gemeenteraad van Utrecht besloot deze te verdelen over twee wijken, te weten de wijk Vleuten-De Meern en de wijk Leidsche Rijn. Ondanks deze splitsing zijn de genoemde wijken met resp. ca. 50.000 en 45.000 inwoners de grootste van de gemeente Utrecht wat betreft bevolkingsaantal.

Bestuur Regio Utrecht

Bestuur Regio Utrecht

Bestuur Regio Utrecht, afgekort BRU, was een plusregio in de provincie Utrecht. BRU omvatte negen gemeenten en werd gerekend tot de Noordvleugel van de Randstad. Het uiteindelijke BRU gebied was qua oppervlak vrijwel gelijk aan de agglomeratie Utrecht. De regio telde ruim 650.000 inwoners.

Suburbanisatie

Suburbanisatie

Suburbanisatie is de migratie van mensen vanuit de stad naar het omringende platteland, waardoor dit geconfronteerd wordt met een verhoogde urbanisatie.

Burgerlijke stand

Burgerlijke stand

In de registers van de burgerlijke stand wordt iemands burgerlijke staat opgenomen. Er worden akten opgemaakt: bij geboorte (geboorteakte), bij huwelijk, bij echtscheiding en bij overlijden (overlijdensakte). Eveneens wordt het geregistreerd partnerschap bijgehouden.

Stad-Utrechts

Stad-Utrechts

Het Stad-Utrechts, Uterechs, Utregs of Uteregs is het stadsdialect gesproken door de autochtone "volksklasse" van de stad Utrecht in enge zin. Het behoort tot het Utrechts-Alblasserwaards, een oostelijke variant van het Hollands.

Dialect

Dialect

Dialect is in de taalkunde de benaming voor een talige variëteit die niet als standaardtaal geldt. De term kan op minstens drie verschillende manieren worden gebruikt.

Leidingwater

Uit de bron Utrechtse Heuvelrug, wint het waterbedrijf Vitens voor een deel het leidingwater voor de stad Utrecht. Het is slechts een van de zeven bronnen waar de stad gebruik van maakt. Deze zijn: De Meern 1927, Soestse Pracht, Beerschoten, Tull en ’t Waal, Groenekan, Utrechtse Heuvelrug en Leidsch Zacht. Een Utrechtse Horeca-ondernemer verkoopt het kraanwater in flessen van een halve liter onder de naam Eau de Gracht.^[26]

Elektriciteit

Elektriciteit voor de stad en de provincie Utrecht werd opgewekt in de PEGUS-elektriciteitscentrale^[27] aan het Merwedekanaal; nu maakt deze centrale deel uit van het landelijk elektriciteitsnetwerk.

Utrecht heeft een historisch centrum, dat volledig door een singel wordt omringd. Van zuid naar noord lopen de Oudegracht en de Nieuwegracht, die uniek zijn vanwege de werven, lage kades waarop de werfkelders van de huizen aan de gracht uitkomen. Utrecht telt na Amsterdam en Maastricht het grootste aantal rijksmonumenten van alle steden in Nederland. Anno 2009 telt de gemeente Utrecht ruim 1400 rijksmonumenten, ruim 1600 gemeentelijke monumenten, 4 archeologische monumenten en 5 beschermde stads-/dorpsgezichten: Utrecht, Utrecht Oost, Utrecht - Zuilen-Elinkwijk, Blauwkapel en Haarzuilens. Het Rietveld Schröderhuis is opgenomen op de Werelderfgoedlijst. Voor een overzicht van de rijksmonumenten en de oorlogsmonumenten zie:

• Lijst van rijksmonumenten in Utrecht (stad)
• Lijst van rijksmonumenten in Utrecht (gemeente)
• Lijst van oorlogsmonumenten in Utrecht (gemeente)
• Lijst van gemeentelijke monumenten in Utrecht (stad)

Religieuze gebouwen

Domtoren gezien vanaf de Stadhuisbrug

Interieur van de Pieterskerk

Het Duitse Huis

Utrecht telt vele kerken, kapellen en andere religieuze gebouwen. Onderstaande lijsten beperken zich tot de rijksmonumenten en een kleine selectie uit de gemeentelijke monumenten en overige gebouwen. De volgorde in deze lijsten is van oud naar jong.

Kerken en kapellen in de binnenstad

• Pieterskerk, gewijd aan de apostel Petrus, in 1048 gereed gekomen romaanse kapittelkerk met tweetorenfront, gesticht door bisschop Bernold. Hij zou van plan zijn geweest een kerkenkruis in Utrecht te bouwen. De Pieterskerk zou het hoofdeinde van het kruis uitbeelden. De kerkenkruis-theorie is echter niet bewezen. De romaanse delen van de kerk, te weten het schip, de linker zijkapel van het koor en de crypte onder het hoogkoor, zijn zeer goed bewaard gebleven. De overige delen van de kerk zijn in gotische stijl gebouwd. De beruchte storm van 1 augustus 1674 richtte zo veel schade aan dat besloten werd de ingestorte torens en de ertussen gelegen travee van het schip te slopen. De kerk is thans eigendom van en wordt gebruikt door de Église Wallonne d'Utrecht.
• Janskerk, gewijd aan Johannes de Doper, evenals de Pieterskerk gesticht door bisschop Bernold, maar iets later gebouwd. Ook de Janskerk was een kapittelkerk met twee torens. Volgens de kerkenkruis-theorie beeldt de Janskerk de linkerarm van het kruis uit. Deze kerk was iets kleiner dan de Pieterskerk, maar de beide kerken zijn in een vrijwel identieke romaanse stijl gebouwd. Al tijdens de bouw echter werd de westpartij gewijzigd en al snel daarna werd de in verval geraakte noordertoren afgebroken. Stadsbranden in de 12e en 13e eeuw leidden ertoe dat de ronde zuilen van het schip werden gewijzigd in vierkante pijlers en de crypte werd gesloopt. In de 16e eeuw werd het romaanse koor met zijkapellen vervangen door een groter en veel hoger gotisch koor met gotische zijkapellen. Men was van plan ook de overige delen van de kerk in gotische stijl te vergroten, maar dit plan kwam niet ten uitvoer in verband met de Reformatie. In 1682 werd de overgebleven toren gesloopt en een nieuwe westgevel opgetrokken. De Janskerk is thans eigendom van de Protestantse Gemeente Utrecht. De gemeente die hier erediensten houdt bestaat vooral uit (oud-)studenten.
• Dom, gewijd aan Sint-Maarten, gotische kathedraal gebouwd in de periode 1254 tot 1517. Deze kerk verving een romaanse Dom, tot de bouw waarvan bisschop Adelbold in 1015 had besloten. De geschiedenis van de kerken op het huidige Domplein gaat terug tot de introductie van het christendom in de noordelijke Nederlanden. Vanaf de 7e eeuw was Utrecht het centrum van waaruit Nederland ten noorden van de grote rivieren werd gekerstend. Dit uitgestrekte gebied viel onder het bisdom Utrecht. Direct naast de Sint-Maartenskerk bevond zich de Oudmunster of Sint-Salvatorkerk. De beide kerken waren het aanvankelijk niet eens over de vraag welke van de twee zich zetel van de bisschop mocht noemen. De Sint-Maartenskerk won uiteindelijk deze strijd en kreeg hierdoor de status van kathedraal of dom. Volgens de theorie van het kerkenkruis (zie hierboven) stond de Dom in het hart van het kruis en beeldde de Sint-Salvatorkerk de rechterarm uit. De kapittelkerk ten westen van de Dom, de Sint-Marie, zou het voeteneinde zijn. De Domtoren werd gebouwd in de periode 1321 tot 1382. Het ontwerp ervan was in die tijd revolutionair vanwege het ontbreken van steunberen aan de buitenzijde. Met zijn hoogte van 112 m is deze kerktoren de grootste en hoogste van Nederland. De oudste delen van de kerk zijn gebouwd naar het voorbeeld van gotische kathedralen in Noord-Frankrijk. Ook in dit opzicht is deze kerk voor Nederland uniek. Het dwarsschip is later gebouwd dan het koor, namelijk grotendeels tussen 1444 en 1475. De bouw van het middenschip begon in 1484. Door gebrek aan voldoende middelen kwam dit niet tot een voltooiing. In 1517 werd het project gestaakt. De tornado van 1 augustus 1674 (zie bij Pieterskerk) blies het 42 m hoge middenschip omver. Het dwarsschip, het koor en een deel van de zuidelijke zijbeuken van het schip, tezamen ongeveer de helft van de oorspronkelijke kerk vormend, bleven overeind. In 1580 kwam de kerk in handen van de protestanten. De Protestantse Gemeente Utrecht is thans eigenaar van de kerk. De toren met de 13 luidklokken en het carillon is eigendom van de gemeente Utrecht. Van de Dom maakt ook de aangrenzende kruisgang met pandhof deel uit. De kapittelzaal is thans in gebruik als aula van de universiteit. De Utrechtse Dom trekt veel toeristen. In 2017 gingen ruim 433.000 bezoekers de kerk binnen.
• Buurkerk, gewijd aan de heilige Maria, vijfbeukige gotische hallenkerk met 55 m hoge toren. 'Buur' moet worden gelezen als 'burger'. De Buurkerk was een parochiekerk, bedoeld voor de burgerij, dit in tegenstelling tot de kapittelkerken, waar de eredienst werd onderhouden door kanunniken. De huidige Buurkerk dateert grotendeels uit de 14e tot 16e eeuw, maar de oudste voorganger ervan werd in de 10e eeuw gesticht, waarmee de Buurkerkparochie de oudste van de vier middeleeuwse Utrechtse parochies was. In 1580 kwam de kerk in protestantse handen. Dit heeft geduurd tot 1975, toen de wijkgemeenten van de Domkerk en de Buurkerk fuseerden. Sinds 1984 is het Museum Speelklok in de Buurkerk gehuisvest. Qua oppervlakte, circa 2500 m², is deze kerk de grootste van Utrecht.
• Nicolaïkerk, gewijd aan Sint-Nicolaas en door Utrechters ook wel Klaaskerk genoemd, parochiekerk waarvan het romaanse westfront met twee torens uit de 12e eeuw stamt. In latere eeuwen is deze kerk verbouwd tot een gotische hallenkerk. Deze kerk is bijzonder vanwege haar orgelgeschiedenis en -bezit. Tot eind 19e eeuw stond hier een orgel uit de renaissancetijd, een van de oudste bespeelbare orgels ter wereld. Een orgel van Witte kwam ervoor in de plaats. In 1956 werd dit orgel vervangen door een modern, in binnen- en buitenland beroemd geworden orgel, gebouwd door de Deense firma Marcussen och Son. Een kleiner, iets ouder orgel in deze kerk, het Sweelinkorgel, is eveneens van deze firma. De Nicolaïkerk is eigendom van en wordt gebruikt door de Protestantse Gemeente Utrecht.
• Jacobikerk, gewijd aan de apostel Jakobus de Meerdere, gotische hallenkerk uit de 13e tot 15e eeuw. Deze kerk staat in de Utrechtse buurt wijk C en omdat in deze buurt de bevolking snel groeide, werd de kerk enkele malen vergroot, eerst naar het oosten, totdat de kerk bijna de huizen aan de Oudegracht raakte, en daarna naar het westen, waardoor de toren in de kerk kwam te staan. Door de tornado van 1 augustus 1674 brak de ranke, hoge torenspits af. In 1953 schonk de burgerij de kerk een nieuwe torenspits, die minder hoog en kwetsbaar is dan de vorige. Desondanks is deze Jacobitoren met een hoogte van 63 m de op een na hoogste kerktoren van Utrecht. In 1580 kwam de kerk in gebruik bij de protestanten. De eerste predikanten in deze kerk waren veel minder streng dan de meesten van hun collega's. Zij wisten te bereiken dat het stadsbestuur een toleranter houding aannam ten opzichte van godsdienstige minderheden. De kerk is thans eigendom van en in gebruik bij de Protestantse Gemeente Utrecht. De inrichting van de Jacobikerk is een fraai voorbeeld van een 17e-eeuws protestants-Nederlands kerkinterieur.
• Geertekerk, gewijd aan Geertruida van Nijvel, jongste en kleinste van de vier middeleeuwse parochiekerken in Utrecht. De eerste Geertekerk, een eenvoudige rechthoekige zaalkerk, werd in de 12e eeuw net buiten de toenmalige stad gebouwd. In de 13e eeuw werd deze kerk afgebroken en verplaatst naar de huidige locatie net binnen de stadsomwalling. In de 14e en 15e eeuw werd de Geertekerk van een toren voorzien en vergroot. In de jaren 1930 verviel de kerk tot ruïne nadat ze door de hervormde gemeente was verlaten. De remonstrantse gemeente van Utrecht redde in de jaren 1950 deze kerk van de sloop. Ze kocht de ruïne en bouwde de kerk weer op. In 1956 verhuisden de remonstranten van hun voormalige kerk aan de Kromme Nieuwe Gracht naar de Geertekerk.
• Catharijnekerk, van oorsprong een kloosterkerk gewijd aan Catharina van Alexandrië, gebouwd in de 16e eeuw in laat-gotische stijl. Na het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie in 1853 werd deze kerk aangewezen als kathedraal van het Aartsbisdom Utrecht. In 1900 werd de kerk met één travee naar het westen vergroot en kreeg ze een klokkentoren in laat-gotische stijl.
• Sint-Gertrudiskapel, een van de best bewaard gebleven rooms-katholieke schuilkerken in Nederland. Deze werd in de 17e eeuw ingericht in een middeleeuws huis. De voorganger van deze schuilkerk was de Geertekerk (zie hierboven), die door de overheid in 1580 aan de protestanten werd toegewezen. De schuilkerk is thans via een tussenruimte verbonden met de oudkatholieke Sint-Gertrudiskathedraal (zie hieronder).
• Lutherse Kerk, grotendeels de kapel van het voormalige door Abraham Dole in 1421 gestichte Sint-Ursulaklooster. De lutheranen kwamen aanvankelijk bijeen in een schuilkerk, maar in 1745 kochten zij twee huizen aan de Hamburgerstraat, braken deze af en bouwden op dezelfde plaats een nieuw gedeelte van hun kerk, dat aansloot op de middeleeuwse kapel. Het interieur van deze kapel werd aangepast aan dat van de nieuwe aanbouw. Opvallend aan deze kerk is de bekroning van de voorgevel in Lodewijk XIV-stijl.
• Kapel van het Agnietenklooster, met nonnengalerij, gebouwd in de periode 1512 tot 1516. Sinds 1921 is deze kapel een deel van het Centraal Museum.
• Doopsgezinde Kerk, zaalkerk gebouwd in 1773, ontworpen door Willem de Haan. Opvallend is de stijlvolle, ruime entree met bovenverdieping.
• Sint-Augustinuskerk, Waterstaatskerk ontworpen door Karel George Zocher en gereedgekomen in 1840. Aan de voorzijde bevindt zich een tempelfront met hoge zuilen in neo-klassieke stijl. De Sint-Augustinuskerk was, afgezien van de schuilkerken, de eerste na de Reformatie gebouwde rooms-katholieke kerk in Utrecht.
• Sint-Willibrordkerk, zeer hoge neogotische kerk, ontworpen door Alfred Tepe, gereed gekomen in 1877. Het rijke en kleurrijke interieur werd vervaardigd door leden van het St. Bernulphusgilde. In deze rooms-katholieke kerk werden gedurende lange tijd niet of slechts incidenteel kerkdiensten gehouden. In 2016 heeft de Priesterbroederschap Sint Pius X de kerk in gebruik genomen en worden er regelmatig heilige missen gevierd. Na de Dom is deze kerk de door toeristen drukstbezochte van de stad Utrecht.
• Sint-Gertrudiskathedraal, in neo-romaanse stijl gebouwde, in 1914 gereed gekomen oudkatholieke kathedraal. Naast deze kerk bevindt zich de voormalige rooms-katholieke schuilkerk Sint-Gertrudis. Toen in 1723 de Rooms-Katholieke Kerk scheurde en de Oud-Katholieke Kerk ontstond, kwam deze schuilkerk in handen van de oudkatholieken.
• Synagoge aan de Springweg, in 1926 gebouwd naar een ontwerp van Harry Elte. Dit voormalige Joodse gebedshuis heeft een bijzonder rijk interieur in art-deco-stijl.

Kloosters

• Minderbroederklooster, in de 13e eeuw gebouwd door de Franciscanen. Van dit klooster is het huidige gebouw van de faculteit Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Utrecht, gelegen aan het Janskerkhof, overgebleven. Wel is het in de loop der eeuwen sterk gewijzigd.
• Regulierenklooster, gebouwd in de 13e eeuw, maar na de sluiting van het klooster vele malen uit- en inwendig verbouwd. Het heeft enkele decennia dienst gedaan als poppodium Tivoli, totdat dit verhuisde naar het nieuwe muziekcentrum TivoliVredenburg. Sinds 2014 is in dit vroegere klooster het bedrijf van popmuzikant Colin Benders gevestigd.
• Duitse Huis, gebouwd omstreeks 1350 door de Duitse Orde, een geestelijke ridderorde die ontstond ten tijde van de kruistochten. De kerk van het klooster is ingestort tijdens de storm van 1 augustus 1674. De overige gebouwen zijn bewaard gebleven. Het hoofdgebouw deed lange tijd dienst als militair hospitaal. Thans is Hotel Karel V in de gebouwen van het Duitse Huis gehuisvest.
• Catharijneconvent, gebouwd in de middeleeuwen door de Karmelieten, ten tijde van keizer Karel V in gebruik genomen door de Johannieters, die hun klooster bij de Catharijnepoort moesten verlaten ten behoeve van de bouw van de Vredenburg. 'Catharijne' verwijst naar Catharina van Alexandrië, de beschermheilige van de Johannieters. 'Catharijneconvent' is dan ook de naam die de Johannieters aan het reeds bestaande klooster gaven. Hetzelfde geldt voor de kloosterkerk, de Catharijnekerk. In dit goed bewaard gebleven klooster is thans het Museum Catharijneconvent gehuisvest.
• Sint-Nicolaasklooster, omstreeks 1407 gebouwd. Het laat-middeleeuwse gebouw is vooral interessant vanwege de galerij op spitsbogen aan de binnenplaats.
• Kartuizerklooster Nieuw Licht aan de Laan van Chartroise, gebouwd in de 15e tot 18e eeuw. Hiervan zijn alleen een poortgebouw en een boerderij bewaard gebleven.
• Agnietenklooster, gebouwd in 1421. In 1921 werd het gebouw uitgebreid met nieuwe vleugels ten behoeve van het Centraal Museum, dat hierin trok. De kloosterkapel maakt deel uit van het museumgebouw.
• Klooster Genezzano van de Zusters Augustinessen van Sint-Monica aan de Waterstraat. Deze kloostergemeenschap werd opgericht in 1934 met de opdracht werkzaam te zijn in de directe omgeving, Wijk C. In de tweede helft van de 20e eeuw noemde het klooster zich Meisjesstad, omdat het zich richtte op de opvang van dakloze en bedreigde meisjes en vrouwen. Het huidige kloostergebouw op de hoek van de Oudegracht en de Waterstraat is van 1997.

Gebedshuizen buiten de binnenstad

• Oude Sint-Willibrordkerk (Vleuten), van oorsprong driebeukige gotische kerk, gebouwd omstreeks 1300. In 1580 werd deze kerk toegewezen aan de protestanten, waarna het koor is afgebroken. In 1831 werd de kerk verder verkleind door de afbraak van de twee meest westelijke traveeën. In 1971 vond herbouw plaats naar de oorspronkelijke grootte en met herstel van de gotische vensters, maar zonder dat er verder sprake was van een reconstructie van de middeleeuwse kerk. Alleen de toren en de delen van de zijbeuken links en rechts van de toren zijn middeleeuws. Deze kerk bezit een waardevol orgel, gebouwd door Gideon Thomas Bätz in 1809.
• Kapel van Kasteel de Haar, vermoedelijk gewijd aan Sint-Steven, gesticht vóór 1420 als dochterkapel van de parochiekerk te Kockengen. Deze kapel heeft eeuwenlang gefunctioneerd als kerk van het dorp De Haar, dat toen naast het kasteel lag. In de 17e eeuw begon het verval van kasteel en kapel. Aan het einde van de 19e eeuw gaf baron Étienne van Zuylen van Nyevelt van de Haar aan architect Pierre Cuypers opdracht tot herbouw van kasteel, kapel en bijgebouwen. In 1896 werd de kapel, met behoud van het middeleeuwse grondplan, delen van de toren en enkele muurresten, in neogotische stijl herbouwd. De op het kasteelterrein gelegen kapel is niet vrij toegankelijk.
• Lebuïnuskerk (Blauwkapel), kleinste gotische kruiskerk van Nederland, gebouwd in 1451.
• Kerk van OLV ten Hemelopneming (Oudenrijn), een van de oudste kerken in neogotische stijl van Nederland, gebouwd in de periode 1857 tot 1860. In 1940 verhuisden de parochianen naar hun nieuwe kerk in De Meern. De verlaten kerk werd fabriek en ingrijpend verbouwd. De bijzondere neogotische kapconstructie is echter bewaard gebleven. Deze voormalige kerk is thans in gebruik als culturele broedplaats met de naam Metaal Kathedraal.
• Sint-Willibrordkerk (Vleuten), neogotische kerk, ontworpen door Nicolaas Molenaar sr., gereed gekomen in 1885.
• Voormalig zaalkerkje (Alendorp), gebouwd in 1896 ten behoeve van de kort daarvoor opgerichte Gereformeerde Kerk van Vleuten en De Meern.
• Sint-Antonius van Paduakerk (Lombok), ontworpen door de architecten Jan Stuyt en Joseph Cuypers in een neoromaanse stijl. Het kerkgebouw kwam gereed in 1903, de toren in 1924. Deze toren werd gebouwd naar het voorbeeld van Italiaanse klokkentorens: smal en enigszins losstaand van de kerk.
• Nieuwe Kerk (Wittevrouwen), in neo-romaanse stijl gebouwd in 1910, ontworpen door architect Christiaan Posthumus Meyjes sr.. De Nieuwe Kerk was de eerste kerk in Utrecht die als Nederlands-hervormde kerk werd gebouwd.
• Marekerk (De Meern), gebouwd in 1913 in art nouveau-stijl als Nederlands-hervormde kerk. Deze kerk verving een middeleeuwse kapel op dezelfde plaats bij de Meernbrug, daar waar het dorp De Meern is ontstaan.
• R.K. Sint-Gertrudiskerk (Rivierenwijk), ontworpen door architect Wolter te Riele, opgeleverd in 1924. Utrecht heeft vier kerken die gewijd zijn aan Sint-Geertruida van Nijvel. De oudste is de middeleeuwse Geertekerk. Na de reformatie kwam deze kerk in handen van de protestanten en verhuisden de rooms-katholieke parochianen naar hun schuilkerk, die uiteraard eveneens was gewijd aan Sint-Geertruida (in het latijn: Gertrudis). In 1914 werd naast deze schuilkerk de oudkatholieke Sint-Gertrudiskathedraal gebouwd. De jongste aan Sint-Geertruida gewijde kerk is die in Rivierenwijk.
• Sint-Aloysiuskerk (Schildersbuurt), grote kerk in zeshoekige vorm met hoge koepel, gereed gekomen in 1924. De architect was Hendrik Willem Valk. Deze kerk herbergt vele waardevolle voorwerpen van beeldende kunst en een orgel van Abraham Meere uit 1810.
• Wilhelminakerk (Schildersbuurt), gebouwd in 1931 in de stijl van de Amsterdamse School.
• Mariakerk (De Meern), rooms-katholieke kerk gebouwd in 1940 in de stijl van de Delftse School. De architect was Hendrik Christiaan van de Leur.
• Sint-Dominicuskerk (Oog in Al), neo-romaanse kerk in de stijl van de Bossche School gebouwd in 1951.
• Ulu Moskee (Lombok), in de periode 2008 tot 2015 gebouwde moskee aan de kop van Lombok met twee 44 m hoge minaretten. De gang van zaken binnen deze moskee staat onder het gezag van de Turkse overheid.
• Islamitisch Cultureel Centrum Leidsche Rijn (De Meern), in 2016 geopende moskee en cultureel centrum. Het moskeebestuur bestaat uit leden uit de Marokkaanse gemeenschap.

Niet-religieuze gebouwen

In de binnenstad bevinden zich vele gebouwen met een historie die tot in de middeleeuwen rijkt. Bekend zijn de Utrechtse stadskastelen, stenen woningen van rijke of adellijke families, die voornamelijk binnen de middeleeuwse handelswijk Stathe waren gelegen. In latere perioden zijn op veel meer plekken verspreid over de stad representatieve gebouwen gebouwd. De onderstaande lijst toont in het oog springende gebouwen, oplopend van oud naar jong.

'Stadskasteel' Oudaen

Winkel van Sinkel

Stadhuis en Stadhuisbrug

Interieur voormalig hoofdpostkantoor, nu bibliotheek

Rietveld-Schröderhuis

• Oudaen, Oudegracht 99, een versterkt woonhuis uit circa 1280. Utrecht telde in de dertiende en veertiende eeuw vele van deze burchtachtige huizen van rijke patriciërs. Minder goed bewaard gebleven zijn onder meer Drakenburg (Oudegracht 114), Kranestein (Oudegracht 55), Fresenburch (Oudegracht 113) en Blankenburg (Oudegracht 121).
• Huis Zoudenbalch in de Donkerstraat uit 1467-1468 in laat-gotische stijl, met een opvallende natuurstenen gevel, die in 1903 na een brand gerestaureerd is.
• Bartholomeïgasthuis aan de Lange Smeestraat, uit 1367, bestaande uit een vleugel aan de straat met een haaks daarop staande kapel.
• Sint Eloyen Gasthuis, Boterstraat 22. Sinds 1440 is hier het huis van het smedengilde van Sint-Eloy gevestigd. Het huis is alleen op de Landelijke Open Monumentendag geopend voor bezoekers (tweede zaterdag in september). De toegangsdeur/-poort dateert uit 1644.
• Paushuize uit 1517, gebouwd in opdracht van de uit Utrecht afkomstige paus Adrianus VI, die het echter nooit bewoond heeft. Het is een laat-gotisch gebouw met typische "speklagen" van natuursteen en baksteen.
• Sonnenborgh en Manenborgh, twee bolwerken, overblijfselen van de stadsversterking uit omstreeks 1550. Sonnenborgh is thans als sterrenwacht in gebruik.
• Leeuwenbergh Gasthuis, een tweebeukige zaal, in 1567 gebouwd als pesthuis, later in gebruik geweest als kerk. Het poortgebouw aan de stadswal is verdwenen.
• Grote Vleeshuis aan de Voorstraat, gebouwd in 1637, wellicht naar ontwerp van de schilder Paulus Moreelse.
• Statenkamer, de voormalige refter van het Minderbroederklooster aan het Janskerkhof met een poort uit 1643. Thans onderdeel van de Universiteit Utrecht.
• De Krakeling, Achter Sint-Pieter, woonhuis uit 1663 met opvallende ornamenten en een bijzondere deur. Gebouwd in opdracht van Everard Meyster, bekend van de Amersfoortse Kei.
• Fundatie van Renswoude uit 1757 door Joan Verkerk in rococostijl. Oorspronkelijk een instelling die begaafde wezen een opleiding bezorgde. Het weelderige interieur is grotendeels in oorspronkelijke staat bewaard gebleven.
• Winkel van Sinkel aan de Oudegracht uit 1839, ontworpen door P. Adams in neoclassicistische stijl. Een van de eerste warenhuizen in Nederland, opvallend door de vier kariatiden in de voorgevel.
• Stadhuis van Utrecht op de Stadhuisbrug aan de Oudegracht, met een zware neoclassicistische gevel van natuursteen uit 1826-1847.
• Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen aan de Mariaplaats, gebouwd op de plaats van de afgebroken Mariakerk in 1844. Clara Schumann en Johannes Brahms traden hier op. Thans conservatorium.
• Hoofdgebouw I van de Nederlandse Spoorwegen uit 1870.
• Hoofdgebouw II van de Nederlandse Spoorwegen uit 1893-1895 in neorenaissancestijl door architect J.F. Klinkhamer.
• Ooglijdersgasthuis uit 1894, aan de F.C. Dondersstraat. Ontworpen door architect D. Kruijf. Bood van 1894-1989 onderdak aan het Nederlandsch Gasthuis voor Behoeftige en Minvermogende Ooglijders. Van 1990-2015 was dit een locatie van de Hogeschool Utrecht.
• Academiegebouw aan het Domplein in neorenaissancestijl, ontworpen door E.H. Gugel en Ferdinand Jacob Nieuwenhuis.
• Apotheek op Voorstraat 6, het beste bewaard gebleven voorbeeld van jugendstil in Utrecht, in 1904 gebouwd naar ontwerp van R. Rijksen Gzn.
• PhRM aan Janskerkhof 14, sociëteit van het Utrechtsch Studenten Corps, gebouwd in 1901 en ontworpen door A.H. Zinsmeister.
• Voormalig Hoofdpostkantoor aan de Neude uit 1918 door J. Crouwel in de trant van de Amsterdamse School. Opvallend is de hal met zijn gebogen overspanning.
• De Inktpot, het oude Hoofdgebouw III van de Nederlandse Spoorwegen, een groot bakstenen gebouw uit 1918-1921, ontworpen door G.W. van Heukelom. Sinds 2003 is ProRail in het gebouw gevestigd.
• Het wereldberoemde Rietveld Schröderhuis uit 1924, ontworpen door Gerrit Rietveld. Het is een voorbeeld van De Stijl-architectuur en staat sinds 2000 op de Werelderfgoedlijst van de UNESCO.
• Politiepost Tolsteeg aan de Tolsteegbrug, een gebouw uit 1926 in de stijl van de Amsterdamse School. Thans filmhuis 'Louis Hartlooper Complex'.
• De Forten bij Utrecht als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, die sinds 1995 op de Nederlandse Voorlopige Lijst voor Werelderfgoed van de UNESCO staat.
• Meerdere gebouwen op Universiteitsterrein De Uithof zijn architectonisch vermeldenswaardig. Voorbeelden hiervan zijn het Educatorium van Rem Koolhaas, de universiteitsbibliotheek van Wiel Arets, het Minnaertgebouw van Willem Jan Neutelings en De Bisschoppen van Köther-Salman Architekten.

Poorten

Zie Poorten in Utrecht (stad) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

• Weeshuispoort aan de Springweg, gebouwd aan het begin van de zeventiende eeuw met gebruikmaking van oudere elementen
• Hofpoort aan de westzijde van de Nieuwegracht tussen Pausdam en Paulusbrug, een hardstenen poort met Dorische halfzuilen (derde kwart 16e eeuw en ca. 1620)
• Poort van het Bisschopshof aan de Servetstraat (1634)

Godskameren en hofjes

Speyart van Woerden's hofje

Zie Godskameren en hofjes in Utrecht voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

• Beyerskameren aan de Lange Nieuwstraat/Agnietenstraat (1597-1650)
• Bruntskameren aan het Lepelenburg (1621)
• Kameren Maria van Pallaes aan de Agnietenstraat (1651)

Molens

• Rijn en Zon, een korenmolen in de Vogelenbuurt.
• De Ster, een zaagmolen in de wijk Lombok.

Verdwenen gebouwen

Levensverzekerings-maatschappij 'De Utrecht'

• Sint-Salvatorkerk, gelegen naast de Dom. Afgebroken in 1587. De Dom was in handen gekomen van de protestanten en aan een tweede kerk op dezelfde plaats had men kennelijk geen behoefte.
• Kasteel Vredenburg, de gehate dwangburcht van keizer Karel V, gesloopt door de Utrechtse bevolking in de jaren 1577 tot 1581.
• De Paulusabdij, gebouwd op initiatief van bisschop Bernold. De oudste delen, waaronder de abdijkerk in dezelfde romaanse stijl als de Pieterskerk en de Janskerk, werden in 1050 gebouwd. De Paulusabdij verdween in stappen na de Reformatie. In de Hofpoort (doodlopende zijsteeg van de Nieuwegracht) komt men bij de achterzijde van het vroegere gerechtsgebouw, waarin een stuk muur van de abdijkerk uit 1050 is verwerkt.
• De Mariakerk, in de 11e en 12e eeuw gebouwde kapittelkerk, evenals de twee iets oudere kapittelkerken, de Pieterskerk en de Janskerk, in romaanse stijl. De architectuur van deze kerk verschilde echter duidelijk van die van de Pieters- en de Janskerk. Italiaanse (Lombardische) invloeden zijn duidelijk waarneembaar, zoals onder andere blijkt uit het bekende schilderij van Pieter Saenredam, waarop het brede westfront is te zien met op de achtergrond de torens van de Dom en de Buurkerk. De Mariakerk raakte in verval toen er geen kerkdiensten meer werden gehouden. In 1813 werd ze grotendeels afgebroken. Alleen het koor van de kerk bleef tot 1844 nog in gebruik als concertzaal, totdat ook dit werd gesloopt om plaats te maken voor het Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen. Het enige dat behouden is gebleven van deze kerk is een deel van de kruisgang, te zien en te betreden vanaf de Mariaplaats.
• Paleis Lofen, in 1040 liet keizer Hendrik III dit paleis bouwen, het stond tussen het huidige Domplein en de Oudegracht.
• Het gebouw De Utrecht van de gelijknamige verzekeringsmaatschappij, een voorbeeld van jugendstil-architectuur. Het gebouw is ontworpen door J. Verheul en werd opgeleverd in 1902. In 1974 werd het afgebroken ten behoeve van de bouw van het winkelcentrum Hoog-Catharijne. Verschillende elementen van het afgebroken gebouw liggen opgeslagen.
• Het vroegere Centraal Station van architect Sybold van Ravesteyn, vervangen door winkelcentrum Hoog-Catharijne.

Begraafplaatsen/crematoria

Qua moderne begraafplaatsen/crematoria is de Begraafplaats Soestbergen in de eerste helft van de 19e eeuw aangelegd. Begraafplaats Sint Barbara is rond 1870 ontworpen door Alfred Tepe en kent onder meer diverse graven van rooms-katholieke aartsbisschoppen. Uit het begin van de 20e eeuw dateert Kovelswade. Begraafplaats Tolsteeg is in 1931 aangelegd naar een ontwerp van Krijn Perk Vlaanderen, tuinarchitect en plantsoenmeester van de gemeente Utrecht; er is een aula naar het ontwerp van architect Gosse van der Gaast in de stijl van de Nieuwe zakelijkheid. Begraafplaats/crematorium Daelwijck uit omstreeks 1967 heeft een aula die is ontworpen door architect H. Dam.

Straten, lanen, grachten, pleinen en parken

• 

  De Neude

• 

  Nieuwegracht

• 

  Oudegracht

• 

  Utrecht, de Weerdsingel in 1902.

• Zie Lijst van straten in Utrecht
• Zie ook de Lijst van gebouwen in Utrecht
• Zie ook de Lijst van hoogste gebouwen van Utrecht

Monumenten

Joods monument

• Joods monument met daarop 1239 namen van Joodse mensen uit Utrecht.

Ontdek meer Bezienswaardigheden per onderwerp

Binnenstad (Utrecht)

Binnenstad (Utrecht)

De Binnenstad van Utrecht is een wijk van de gemeente Utrecht, in de Nederlandse provincie Utrecht. De wijk die gelegen is in het centrum van deze gemeente heeft 18.989 inwoners. De wijk is qua inwonertal en oppervlakte de kleinste wijk van Utrecht.

Oudegracht (Utrecht)

Oudegracht (Utrecht)

De Oudegracht is de bekendste gracht in de Nederlandse stad Utrecht. De ongeveer twee kilometer lange gracht is te beschouwen als het verbindingsstuk tussen de Kromme Rijn en de Vecht en doorsnijdt de gehele binnenstad van zuid naar noord. Eeuwenlang is zij de hoofdader van de stad geweest. Het systeem van werven en werfkelders van de Utrechtse Oude- en Nieuwegracht is op deze schaal uniek in de wereld. In 2008 was er sprake van een voordracht van het grachten-, bruggen- en wervenstelsel voor de werelderfgoedlijst van UNESCO, maar zo'n nominatie heeft nog niet plaatsgevonden.

Nieuwegracht (Utrecht)

Nieuwegracht (Utrecht)

De Nieuwegracht is een van de bekendste grachten in de binnenstad van de Nederlandse stad Utrecht. Het is ook de naam voor de twee straten aan weerszijden van deze gracht. Karakteristiek zijn de vele monumentale grachtenpanden, de werfkelders, werven met bomen, en bruggen.

Gracht

Gracht

Een gracht of singel is een aangelegde waterweg. Vaak is het een langs de oevers bebouwd kanaal om of door een stad. In Belgisch-Nederlands wordt met een gracht ook een sloot bedoeld. Ten slotte kan de term duiden op een al dan niet met water gevulde verdedigingsgreppel rond een versterking.

Gemeentelijk monument

Gemeentelijk monument

Een gemeentelijk monument is in Nederland een bouwwerk, archeologische vindplaats of landschappelijke structuur die op grond van een gemeentelijke monumentenverordening bescherming geniet vanwege bijzondere cultuurhistorische of architectonische waarde. Het is aan de gemeente om een gemeentelijk monument aan te wijzen. Hierdoor kan het gebeuren dat een gemeente géén gemeentelijke monumenten kent.

Archeologisch monument

Archeologisch monument

Een archeologisch monument in Nederland is meestal een van rijkswege beschermde plaats in het landschap die waardevol is vanwege de aanwezige archeologische sporen. De bescherming is geregeld in de Nederlandse monumentenwet van 1988. Eigenaren moeten voorkomen dat de archeologische inhoud van de bodem wordt beschadigd. Nederland telt 1435 archeologische rijksmonumenten. En ook een aantal archeologische gemeentelijke monumenten.

Beschermd stadsgezicht

Beschermd stadsgezicht

Een beschermd stadsgezicht is een samenhangende groep van objecten en gebouwen in een stad die van overheidswege beschermd wordt.

Rijksbeschermd gezicht Blauwkapel

Rijksbeschermd gezicht Blauwkapel

Gezicht Blauwkapel is een van rijkswege beschermd stadsgezicht in Blauwkapel in Utrecht in de Nederlandse provincie Utrecht. In het gebied ligt Fort Blauwkapel. De procedure voor aanwijzing werd gestart op 6 februari 1964. Het gebied werd op 8 augustus 1966 definitief aangewezen. Het beschermd gezicht beslaat een oppervlakte van 16,5 hectare.

Rijksbeschermd gezicht Haarzuilens

Rijksbeschermd gezicht Haarzuilens

Gezicht Haarzuilens is een van rijkswege beschermd dorpsgezicht in Haarzuilens in de Nederlandse provincie Utrecht. De procedure voor aanwijzing werd gestart op 15 juni 2004. Het gebied is in 2013 definitief aangewezen.

Rietveld Schröderhuis

Rietveld Schröderhuis

Het Rietveld Schröderhuis is een door Gerrit Rietveld in 1923-1924 ontworpen woonhuis in de stad Utrecht. Het huis is volledig uitgevoerd volgens de ideeën van de kunstbeweging De Stijl. Rietveld ontwierp het huis voor Truus Schröder-Schräder, die er van januari 1925 tot haar dood in 1985 heeft gewoond. Het huis bevindt zich op het adres Prins Hendriklaan 50 in de buurt Wilhelminapark en is te bezichtigen via een rondleiding. Het staat sinds 2000 op de Werelderfgoedlijst van de UNESCO.

Lijst van rijksmonumenten in Utrecht (stad)

Lijst van rijksmonumenten in Utrecht (stad)

De stad Utrecht telt in totaal 1401 inschrijvingen in het rijksmonumentenregister.

Lijst van rijksmonumenten in Utrecht (gemeente)

Lijst van rijksmonumenten in Utrecht (gemeente)

De gemeente Utrecht telt 1488 inschrijvingen in het rijksmonumentenregister. Hieronder een overzicht.

Westelijk van het centrum ligt het station met het aangebouwde winkel- en kantorencomplex Hoog Catharijne, dat sinds het bestaat omstreden is geweest, zowel om zijn architectuur alsook de verloedering die optrad, waardoor het een vrijplaats voor druggebruikers werd. Sinds begin 2000 is er echter veel tijd en geld besteed om dit leefklimaat te verbeteren. In 2006 heeft men hiervoor een Nederlandse en Europese prijs gewonnen. In 2008 is er begonnen met een grootscheepse opknapbeurt van het gehele stationsgebied (zie CU2030). Zo is de singel rondom de binnenstad hersteld en is het Vredenburg ingrijpend verbouwd. Op het Smakkelaarsveld zal een kleine haven ontstaan die de singel weer in verbinding brengt met de Leidse Rijn.

Markten

Markt op het Vredenburg

Er zijn diverse markten in Utrecht zoals:

• Breedstraat op zaterdagmorgen van 8:00 - 13:00 uur (de 'lapjesmarkt')
• Jacobskerkhof op zaterdag van 9:00 - 16:00 uur
• Janskerkhof op zaterdag van 7:00 - 17:00 uur (de bloemenmarkt)
• Plantage op woensdagmorgen van 9:00 - 13:00 uur
• Oudegracht/Bakkerbrug op zaterdag van 8:00 - 17:00 uur
• Smaragdplein op dinsdag van 9:00 - 15:00 uur
• Van Starkenborghhof op vrijdag van 9:00 - 14:00 uur
• Vredenburg op woensdag van 10:00 - 17:00 uur, op vrijdag van 10:00 - 18:00 uur en op zaterdag van 8:00 - 17:00 uur
• Zamenhofdreef op donderdagmorgen van 9:00 - 13:00 uur

Ontdek meer Winkelen per onderwerp

Hoog Catharijne

Hoog Catharijne

Hoog Catharijne is een grotendeels overdekt winkel-, kantoor- en woningcomplex, deels vallend in de binnenstad van de Nederlandse stad Utrecht. Het loopt vanaf het Stationsplein, naar het Vredenburg en biedt onderdak aan honderden winkels, zalen, kantoren en woningen. Het is in handen van beleggingsinstelling Klépierre, eigenaar van verscheidene grote winkelcentra.

CU2030

CU2030

CU2030, tot 2008 ook wel bekend onder de noemer Aanpak Stationsgebied, is een stedenbouwkundig project uit de jaren '00 en de jaren '10 en later (bouw), dat als doel heeft om het stationsgebied van Utrecht veiliger en leefbaarder te maken door de fouten uit het voorgaande Plan Hoog Catharijne te herstellen, en de groei van de stad op te kunnen vangen. De naam 'CU2030' staat zowel voor 'see you 2030' als voor 'see you too 030' ..

Vredenburg (plein)

Vredenburg (plein)

Het Vredenburg is een druk plein in de Nederlandse stad Utrecht. Het is tevens de naam van de aangrenzende straat, die het Centraal Station verbindt met de oude binnenstad. Het plein maakt deel uit van het winkelgebied in het centrum van Utrecht en grenst aan het winkelcentrum Hoog Catharijne. Op drie vaste dagen wordt er markt gehouden. Het Vredenburg is gelegen aan een belangrijke busroute, de Binnenstadsas, een HOV-route richting de universiteit in Science Park.

Smakkelaarsveld

Smakkelaarsveld

Het Smakkelaarsveld is een gebied in Utrecht, ten noordwesten van TivoliVredenburg. Het Smakkelaarsveld wordt binnen het stedenbouwkundig project CU2030 herontwikkeld tot het Smakkelaarspark. Het gebied is van oudsher de toegang tot de historische Binnenstad en een van de drukste fietsroutes van Nederland. Het terrein ligt ingeklemd tussen Hoog Catharijne, het Leidseveer, het spoor en de Catharijnesingel. Op de plek van het Smakkelaarsveld lag tot circa 1970 de Smakkelaarsbrug.

Leidse Rijn

Leidse Rijn

De Leidse Rijn of Leidsche Rijn is een kanaal in de Nederlandse provincie Utrecht tussen Utrecht en Harmelen. Het is deels in de late middeleeuwen, deels in de 17e eeuw aangelegd ter vervanging van de rivier de Rijn ten westen van Utrecht, die steeds sterker was gaan meanderen en verzanden en daardoor onbevaarbaar werd. Bij de aanleg werd gebruik gemaakt van reeds bestaande delen van rivieren en andere watergangen.

Markt (winkel)

Markt (winkel)

Een markt is een verkoopgelegenheid die in de lage landen veelal in buitenlucht wordt georganiseerd, zoals op een plein of in een straat, waar marktlieden volgens ter plaatse geldende marktregels, op (huur)kramen of vanuit (eigen) verkoopwagens waar aan de man proberen te brengen. Het woord markt is afgeleid van het Latijnse woord mercatus, hetgeen markt en handel betekent.

Lapjesmarkt (Utrecht)

Lapjesmarkt (Utrecht)

De Lapjesmarkt in Utrecht is een textiel- en fourniturenmarkt.

Bakkerbrug (Utrecht)

Bakkerbrug (Utrecht)

De Bakkerbrug is een rijksmonumentale boogbrug in de Utrechtse binnenstad. De brug overspant de Oudegracht.

Musea en openbare kunst

Het Spoorwegmuseum

Naast de kunst in de musea zijn er in de gemeente Utrecht ook diverse beelden, sculpturen en objecten in de openbare ruimte geplaatst. Zie de lijsten van beelden in de Utrechtse binnenstad, in Noordwest en Overvecht, in Oost en Noordoost, in Zuid en Zuidwest en in West, Leidsche Rijn en Vleuten-De Meern.

Muziek en theater

TivoliVredenburg

• TivoliVredenburg is een muziekgebouw aan de Vredenburgkade. Het gebouw bevat vele zalen en is gebouwd op de plek van het Muziekcentrum Vredenburg (1978); van dat gebouw is de Symfoniezaal bewaard gebleven.
• politiek cultureel centrum ACU
• poppodium EKKO aan de Bemuurde Weerd
• poppodium Tivoli aan de Helling
• Stadsschouwburg
• Theater De Paardenkathedraal in de stallen van de toenmalige Rijks Veeartsenijschool.
• Theater Het Huis v/h Huis aan de Werf
• Theater Kikker
• Mirliton Theater in Hoog Catharijne, van origine kleinkunst en variétépodium
• Schiller Theater Place Royale aan de Minrebroederstraat
• Beatrix Theater
• Kargadoor, cultureel, sociaal en politiek centrum op de Oudegracht
• Theater De Musketon in Lunetten
• Theater ZIMIHC aan de Bouwstraat in Wittevrouwen
• dB's, oefenruimtes en kleinschalig poppodium, onder andere Club3voor12-avonden
• Podium Hoge Woerd

Het Louis Hartlooper Complex

Bioscopen

• Wolff City op de hoek Drift en Voorstraat 89
• Louis Hartlooper Complex aan de Tolsteegbrug 1
• Pathé Rembrandt Utrecht aan de Oudegracht 73
• Springhaver Theater B.V. aan de Springweg 52
• Pathé Utrecht Leidsche Rijn aan het Berlijnplein 100
• Kinepolis Jaarbeurs aan de Jaarbeursboulevard 300

Uitgaansleven

Terrassen op de werven langs de Oudegracht

Als studentenstad kent Utrecht een levendig uitgaansleven. Veel horeca is geconcentreerd aan de Neude, met cafés als ’t Neutje, De Beurs en wijncafé Lefebvre, rondom het Wed en bij het Ledig Erf. De Winkel van Sinkel fungeert als grand-café en nachtrestaurant met clubavonden en Stairway to Heaven werd door zanger Henk Westbroek tot rockcafé omgebouwd.

De stad telt ook typische studentencafés, zoals biercafé België aan de Oudegracht en de cafés ’t Pakhuis en Hofman aan het Janskerkhof. Daarnaast zijn op de nabijgelegen Nobelstraat ook diverse (studenten)cafés gevestigd. Op het Janskerkhof bevindt zich naast restaurants ook discotheek Woolloomooloo (kortweg de Woo) van het Utrechtsch Studenten Corps. Andere dansclubs in de stad zijn BASIS, Poema en TivoliVredenburg.

Vele restaurants zijn gevestigd langs de Oudegracht en de daar zo kenmerkende werfkelders maken ook lagergelegen terrassen op de werven mogelijk. Grand Restaurant Karel V in het voormalige Duitse Huis was van 2005-2013 onderscheiden met een Michelinster.

Voor lhbt'ers zijn er aan weerszijden van de Oudegracht de homocafés Bodytalk en Kalff. Sinds de sluiting van De Roze Wolk in 2006 is er geen vaste homodiscotheek meer, maar wel zijn er reguliere feesten van EnSuite en van de homojongerenorganisatie PANN.

De prostitutie in Utrecht bestond uit raamprostitutie in de Hardebollenstraat en op woonboten langs het Zandpad, maar in 2013 liet de gemeente al deze ramen sluiten. Daarnaast was er een officiële tippelzone aan de Europalaan tot 1 juli 2021.

Evenementen en festivals

Le Guess Who? in TivoliVredenburg (2014)

De Parkdag van het Midzomergracht Festival (2016)

• Festival aan de Werf (theaterfestival, mei)
• Festival Oude Muziek Utrecht (laatste week van augustus en eerste dagen van september)
• Kaboom Animation Filmfestival (animatiefestival (opvolger van HAFF, maart)
• Le Guess Who?, muziekfestival gericht op indierock en experimentele rock (eind november)
• Latin American Film Festival (LAFF), mei
• Marathon van Utrecht (maart/april)
• Midzomergracht (juni)
• Nederlands Film Festival (september/oktober)
• Springdance (dansfestival, april)
• Utrecht Uitfeest (september) ter opening van het culturele seizoen
• Utrechts Literatuur Festival (eigenzinnig literatuurfestival van SLAU, oktober)^[28]
• Utrechtse Museumnacht
• Vakantiebeurs in de Jaarbeurs Utrecht
• Utrecht over Utrecht (cinema- en literatuurfestival, juni) in het Louis Hartlooper Complex
• Summer Darkness (alternatief muziekfestival, augustus)
• Internationaal Franz Liszt Pianoconcours (driejaarlijkse muziekwedstrijd)
• Nederlands Theatersport Toernooi (improvisatietheater, maart)

Films in Utrecht

• De film Amsterdamned van Dick Maas werd voor een deel op de Oudegracht opgenomen.
• De film Minoes van Vincent Bal werd deels geschoten in Utrecht, in het midden van de Bellamystraat.
• De Utrechtse Vismarkt was een van de locaties in de films Keetje Tippel en Kruimeltje.
• In de film Karakter komen enige Utrechtse locaties voor.
• In Phileine zegt sorry stond de woning van Phileine in de Utrechtse binnenstad, op de hoek van de Servetstraat en de Lichte Gaard. Bovendien werden er opnames gemaakt in het Wilhelminapark.
• In Het Schnitzelparadijs zijn alle scènes in en rond het restaurant opgenomen in een kantoorgebouw aan de A2, naast het hoofdkantoor van de Hema. Eén scène speelt zich af op het dakterras, met uitzicht op de snelweg.
• De film De Pretenders van Jos Stelling werd opgenomen in de Utrechtse volkswijk Verdomhoekje.
• Enkele scènes uit Zwartboek van Paul Verhoeven zijn opgenomen in de Ridderschapstraat. De oude garage in deze straat was voor de gelegenheid omgebouwd tot mortuarium.
• De films van Mees Kees zijn voor een klein deel opgenomen in het Utrechtse stadsdeel Leidsche Rijn.

Ontdek meer Cultuur per onderwerp

Centraal Museum

Centraal Museum

Het Centraal Museum is gelegen in de stad Utrecht. Het Centraal Museum heeft een uitgebreide collectie oude en moderne kunst, mode, toegepaste kunst en ook het nijntje museum en het Rietveld Schröderhuis maken deel uit van het Centraal Museum.

BAK (Utrecht)

BAK (Utrecht)

BAK, basis voor actuele kunst is een in 2003 opgericht platform voor hedendaagse kunst in Utrecht. De instelling fungeert als een platform voor het denken over, met en via kunst om zo kritisch in te gaan op actuele maatschappelijke vraagstukken en om samen met het publiek de wereld anders voor te stellen en vorm te geven. Dit doet BAK door publieke programmering en het maken van tentoonstellingen te combineren met onderzoek, onderwijs en talentontwikkeling. Sinds 2017 is BAK naast een presentatie-instelling tevens een postacademische instelling, met een eigen Fellowshipprogramma.

Centrum Beeldende Kunst

Centrum Beeldende Kunst

Een Centrum Beeldende Kunst, ofwel CBK, is een Nederlandse instelling die zich in haar activiteiten richt op het bevorderen van de kwantiteit en kwaliteit van het aanbod aan beeldende kunst, het professionele productieklimaat en/of de publieksparticipatie beeldende kunst, en hierin een verscheidenheid aan taken vervult.

Museum Catharijneconvent

Museum Catharijneconvent

Museum Catharijneconvent is een rijksmuseum voor religieuze kunst in Utrecht. Het museum is gevestigd in het voormalige klooster het Catharijneconvent, dat vermoedelijk reeds in de 12de eeuw gewijd was aan Catharina van Alexandrië. Het kloostergebouw is tegen de Sint-Catharinakathedraal aangebouwd. Het museum komt voort uit verschillende collecties.

Museum Speelklok

Museum Speelklok

Museum Speelklok is een museum in de Nederlandse stad Utrecht. Het museum bezit een collectie automatisch spelende muziekinstrumenten, waarvan de meeste nog steeds in werking zijn en dus muziek kunnen maken. In de collectie bevinden zich onder andere speeldozen, klokken met speelwerken, pianola's, automatisch spelende piano's, orchestrions, draaiorgels, dansorgels, kermisorgels en een torenuurwerk met carillon. De muziek van deze instrumenten wordt tijdens rondleidingen ten gehore gebracht. Hierdoor is het museum door de jaren heen erg populair geworden, ook in het buitenland. Het aan de Lichte Gaard gevestigde restauratie-atelier is in 2009 geheel vernieuwd en fungeert als werkplaats voor het museum.

Het Spoorwegmuseum

Het Spoorwegmuseum

Het Spoorwegmuseum, tot 2005 Nederlands Spoorwegmuseum (NSM), is sinds 1954 gevestigd in het in 1874 gebouwde Maliebaanstation aan de Oosterspoorweg in de stad Utrecht.

Fletio

Fletio

Fletio is een mogelijke naam van een Romeins grensfort en legerkamp in de provincie Neder-Germanië van het Romeinse Rijk. De exacte locatie van het fort is bekend; op deze plaats in de woonplaats De Meern bevindt zich sinds 2015 een reconstructie van dit fort, het Castellum Hoge Woerd, of dit fort ook Fletio heette is twijfelachtig.

Lijst van beelden in Binnenstad (Utrecht)

Lijst van beelden in Binnenstad (Utrecht)

De lijst van beelden in de Utrechtse Binnenstad is onderdeel van de (onvolledige) lijst van beelden in Utrecht.

Lijst van beelden in Noordwest en Overvecht (Utrecht)

Lijst van beelden in Noordwest en Overvecht (Utrecht)

De lijst van beelden in Noordwest en Overvecht is onderdeel van de (onvolledige) lijst van beelden in Utrecht.

Lijst van beelden in Oost en Noordoost (Utrecht)

Lijst van beelden in Oost en Noordoost (Utrecht)

De lijst van beelden in Oost en Noordoost is onderdeel van de (onvolledige) lijst van beelden in Utrecht.

Lijst van beelden in Zuid en Zuidwest (Utrecht)

Lijst van beelden in Zuid en Zuidwest (Utrecht)

De lijst van beelden in Zuid en Zuidwest is onderdeel van de (onvolledige) lijst van beelden in Utrecht.

Lijst van beelden in West, Leidsche Rijn en Vleuten-De Meern (Utrecht)

Lijst van beelden in West, Leidsche Rijn en Vleuten-De Meern (Utrecht)

De lijst van beelden in de westelijke wijken van de stad Utrecht is onderdeel van de (onvolledige) lijst van beelden in Utrecht.

Het regenboogzebrapad in de Lange Viestraat

De gemeente Utrecht kwam in 1986 eerstmaals met een homo- en lesbisch emancipatiebeleid om de maatschappelijke integratie van deze groepen te bevorderen. In datzelfde jaar vond de landelijke Roze Zaterdag voor de eerste keer in de stad plaats. Er werd in die tijd vanuit de homobeweging ook specifiek tegen de rooms-katholieke standpunten aangaande homoseksualiteit geprotesteerd, bijvoorbeeld tijdens het bezoek van paus Johannes Paulus II in mei 1985 en in februari en april 1987 tegen uitspraken van kardinaal Simonis.^[29]

In juni 1997 werd op initiatief van de gemeente de "Roze Lente" georganiseerd, een evenement om homoseksualiteit voor een breder publiek zichtbaar te maken. Het afsluitende MidzomerGrachtspektakel groeide uit tot het jaarlijkse Midzomergracht Festival, dat in 1998 de start vormde van vijf Roze Lentedagen. Als afsluiting daarvan fungeerde opnieuw de Roze Zaterdag.^[30]

In 2005 werd het Europese lhbt-sportevenement EuroGames in Utrecht gehouden, met ruim 2800 sporters en circa 25.000 bezoekers. Sinds 2008 is Utrecht een van de Regenboogsteden en toen in 2013 de Roze Zaterdag voor de derde maal in de stad plaatsvond werd in de Lange Viestraat het eerste regenboogzebrapad in Nederland aangelegd. Sinds 2017 is er, naar Amsterdams voorbeeld, een botenparade onder de naam Utrecht Canal Pride.

Ontdek meer Diversiteit per onderwerp

Regenboogpad

Regenboogpad

Een regenboogpad, ook wel regenboogzebrapad of gaybrapad, is een gedeelte van de openbare weg dat voorzien is van de kleuren van de regenboogvlag. De functie is vergelijkbaar met die van een homoverkeerslicht en een regenboogbank, namelijk om aandacht te vragen voor diversiteit en acceptatie van lesbiennes, homoseksuelen, biseksuelen en transgenders (lhbt'ers).

Lange Viestraat

Lange Viestraat

De Lange Viestraat is een straat in het centrum van de Nederlandse stad Utrecht. De circa 100 meter lange straat loopt vanaf het Vredenburg tot de Oudegracht met de Viebrug.

Roze Zaterdag

Roze Zaterdag

Roze Zaterdag is de Nederlandse versie van de Gay Pride Parade, die in 1977 voor het eerst gehouden werd en tegenwoordig jaarlijks in telkens een andere stad plaatsvindt. Vanaf 1979 werd ook in België een Roze Zaterdag georganiseerd, maar deze wordt sinds 1996 altijd in Brussel gehouden en heet sinds 2010 The Belgian Pride.

Paus Johannes Paulus II

Paus Johannes Paulus II

Paus Johannes Paulus II, Latijn: Ioannes Paulus PP. II, geboren als Karol Józef Wojtyła, was een Pools priester die aartsbisschop en kardinaal werd en uiteindelijk op 16 oktober 1978 verkozen tot 264e paus van de Rooms-Katholieke Kerk. Hij was de opvolger van de plotseling en na een bijzonder kort pontificaat overleden Johannes Paulus I. In zijn hoedanigheid van paus was hij tevens soeverein staatshoofd van Vaticaanstad, alsook bisschop van Rome.

Adrianus Simonis

Adrianus Simonis

Adrianus Johannes (Ad) Simonis was een Nederlandse kardinaal, bisschop van Rotterdam, aartsbisschop van het aartsbisdom Utrecht en metropoliet van de Nederlandse rooms-katholieke kerkprovincie.

Midzomergracht

Midzomergracht

Midzomergracht is een homocultureel festival dat sinds 1997 jaarlijks in de stad Utrecht plaatsvindt. Het festival wordt georganiseerd door Stichting de Overkant met steun van de gemeente Utrecht en bijdragen van een aantal fondsen, organisaties en bedrijven. De 24e editie van het Midzomergracht festival in juni 2020 is afgelast wegens de coronapandemie.

Lgbt

Lgbt

Lgbt is een afkorting van de Engelse woorden lesbian (lesbisch), gay, bisexual (biseksueel) en transgender.

EuroGames

EuroGames

De EuroGames is het belangrijkste homo-sportevenement van Europa. Dit evenement wordt georganiseerd onder licentie van de European Gay and Lesbian Sport Federation (EGLSF). De organisatie is in handen van een of meer sportclubs die aangesloten zijn bij deze federatie.

Regenboogstad

Regenboogstad

Een Regenboogstad is een stad in Nederland die actief de emancipatie, veiligheid en sociale acceptatie van lesbische vrouwen en homoseksuele mannen, alsmede van biseksuele, transgender en intersekse (lhbti) personen bevordert en daartoe een subsidie ontvangt van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). Dit project ging in 2008 van start en werd in 2018 opnieuw verlengd tot 2022.

Utrecht Canal Pride

Utrecht Canal Pride

De Utrecht Canal Pride is een feestelijk lhbt-evenement dat sinds 2017 in de stad Utrecht gehouden wordt. Het vindt jaarlijks in de maand juni plaats en omvat een botenparade over de Oudegracht met aansluitend enkele straatfeesten in de Utrechtse binnenstad.

Ontdek meer Maatschappelijke organisaties per onderwerp

Kargadoor

Kargadoor

De Kargadoor is een cultureel-maatschappelijk podium aan de Oudegracht in het centrum van Utrecht.

Meisjesstad

Meisjesstad

Meisjesstad is een voorziening voor maatschappelijke opvang in Utrecht.

Stichting PANN

Stichting PANN

Stichting PANN is een Nederlandse organisatie die zich ten doel stelt emancipatie en integratie van LHBTI+-jongeren te bevorderen. Tegenwoordig is PANN vooral bekend van de door haar georganiseerde laagdrempelige maandelijkse feesten voor LHBTI+-jongeren.

PAX (vredesorganisatie)

PAX (vredesorganisatie)

PAX is een vredesorganisatie met hoofdkantoor in Utrecht internationale politieke en maatschappelijke vredesprocessen bevordert. Vanuit veertien landen beoogt PAX samen met mensen in conflictgebieden een vreedzame en democratische samenleving op te bouwen. Op 1 januari 2007 werd IKV Pax Christi opgericht als samenwerkingsverband tussen het Nederlandse oecumenische en eerder protestantse Interkerkelijk Vredesberaad en het katholieke Pax Christi Nederland. PAX maakt via Pax Christi Nederland deel uit van de internationale katholieke vredesbeweging Pax Christi International. Deze laatste heeft afdelingen en affiliaties in meer dan 50 landen. De Nederlandse werkorganisatie werd op 29 januari 2014 hernoemd tot 'PAX'. PAX wordt op individuele basis gesteund, alsook door maatschappelijke organisaties en kerken.

Taal Doet Meer

Taal Doet Meer

De stichting Taal Doet Meer is een Utrechtse vrijwilligersorganisatie die zich inzet voor taalvaardigheid en gelijke kansen voor Utrechters van alle leeftijden.

Utrecht Development Board

Utrecht Development Board

De Utrecht Development Board, afgekort UtrechtDB, is een onafhankelijke adviesraad in Utrecht die een samenwerking wil bevorderen tussen lokale leiders, de gemeente en het bedrijfsleven.

Trein

Station Utrecht Centraal is het drukste station van Nederland

Station Utrecht Centraal is het belangrijkste spoorwegknooppunt van Nederland en heeft rechtstreekse treinverbindingen met op drie na alle andere provinciehoofdsteden (uitgezonderd zijn Lelystad, Haarlem en Middelburg). De eerste spoorlijn werd geopend in 1843. Dit was de lijn naar het Amsterdamse station Weesperpoort. In 1844-1845 volgde de verbinding met Arnhem. In 1855 kwam de verbinding met Gouda – Rotterdam tot stand en vanaf 1870 ook naar Den Haag, in 1863 die naar Amersfoort en in 1868-1870 de lijn naar Boxtel. Als laatste verbinding werd in 1874 de lijn naar Hilversum geopend.

Bus en tram

Een bus van U-OV in Utrecht

De stad Utrecht kent een uitgebreid buslijnennet van Qbuzz. Er rijden bussen van Qbuzz naar Maarssen, Vleuten/De Meern en Kockengen. De meeste bussen rijden maandag tot en met zaterdag om de 10 minuten, 's avonds en op zondag om het kwartier. Utrecht is de eerste stad in Nederland waar dubbelgelede bussen rijden.

Qbuzz verzorgt het meeste regiovervoer, inclusief de Utrechtse sneltram, die rijdt vanaf het centraal station via Kanaleneiland naar Nieuwegein-Zuid/IJsselstein. Sinds eind 2019 is er een tramlijn naar De Uithof, het universiteitscentrum. Deze vervangt de overbezette buslijn 12.

• Het Bestuur Regio Utrecht (BRU) heeft voor het OV in de regio Utrecht de merknaam U-OV gelanceerd.
• Het busstation nabij Station Utrecht Centraal is het grootste busstation van Nederland.

De gemeente Utrecht werkt aan de ontwikkeling van een HOV-netwerk voor snelle verbindingen binnen de agglomeratie.

Zie ook Utrechts HOV-netwerk

Bovenop 316 Utrechtse bushaltes is een groen dak geplaatst met vetplantjes. Bij 96 bushaltes zullen er ook zonnepanelen geplaatst worden.^[31]

Auto

Wegennet

De stad wordt aan drie zijden omsloten door autosnelwegen. Ten westen van de stad bevindt zich de A2, ten zuiden de A12 en ten oosten de A27. Belangrijke verkeersknooppunten zijn Oudenrijn, Lunetten en Rijnsweerd. Iets ten westen van het laatst genoemde verkeersknooppunt begint een vierde autosnelweg, de A28 naar het noorden naar Amersfoort, Zwolle, Assen en Groningen. Ten noorden van Utrecht wordt de ringweg sluitend gemaakt door de N230.

Deze wegen vormen samen de Ring Utrecht.

Fiets

De fiets is het meest gebruikte vervoermiddel in de stad Utrecht. Volgens een onderzoek van de Fietsersbond in 2016 liggen zelfs de drie drukste fietspaden van Nederland in Utrecht.

Ontdek meer Verkeer en vervoer per onderwerp

Lelystad

Lelystad

Lelystad is de hoofdstad van de Nederlandse provincie Flevoland. De stad ligt in Oostelijk Flevoland en is daarvan de grootste stad, maar de gemeente ligt deels ook in Zuidelijk Flevoland.

Haarlem

Haarlem

Haarlem is een stad en gemeente in Nederland en de hoofdstad van de provincie Noord-Holland. De stad ligt aan de rivier het Spaarne en in de regio Zuid-Kennemerland.

Middelburg (Zeeland)

Middelburg (Zeeland)

Middelburg is een plaats in de Nederlandse provincie Zeeland, de hoofdplaats van de gelijknamige gemeente en hoofdstad van de provincie. De plaats ligt op het voormalige eiland Walcheren. De stad Middelburg telde op 1 januari 2021 42.190 inwoners. De gemeente telt 49.214 en 1016 inwoners per km². Middelburg is het beginpunt van de N57 en ligt aan de A58 en de spoorlijn Roosendaal - Vlissingen. De stad wordt doorsneden door het Kanaal door Walcheren. Middelburg is met ruim 42.000 inwoners de kleinste provinciehoofdstad.

1843

1843

Het jaar 1843 is het 43e jaar in de 19e eeuw volgens de christelijke jaartelling.

Station Amsterdam Weesperpoort

Station Amsterdam Weesperpoort

Het Weesperpoortstation was een kopstation in Amsterdam. Het was tussen 1843 en 1939 in gebruik.

1844

1844

Het jaar 1844 is het 44e jaar in de 19e eeuw volgens de christelijke jaartelling.

1845

1845

Het jaar 1845 is het 45e jaar in de 19e eeuw volgens de christelijke jaartelling.

1855

1855

Het jaar 1855 is het 55e jaar in de 19e eeuw volgens de christelijke jaartelling.

1870

1870

Het jaar 1870 is het 70e jaar in de 19e eeuw volgens de christelijke jaartelling.

1863

1863

Het jaar 1863 is het 63e jaar in de 19e eeuw volgens de christelijke jaartelling.

Station Amersfoort Centraal

Station Amersfoort Centraal

Station Amersfoort Centraal is het belangrijkste spoorwegstation in Amersfoort en een belangrijk knooppunt in het spoorvervoer tussen de Randstad en Noord- en Oost-Nederland.

1868

1868

Het jaar 1868 is het 68e jaar in de 19e eeuw volgens de christelijke jaartelling.

College van burgemeester en wethouders

Voor de coalitieperiode 2022-2026 bestaat de coalitie uit GroenLinks, D66, PvdA, Student & Starter en ChristenUnie.^[32][33]

Zetelverdeling gemeenteraad

De Utrechtse gemeenteraad telt 45 zetels. Hieronder de behaalde zetels per partij bij de gemeenteraadsverkiezingen sinds 1962. De rangschikking is gebaseerd op de laatst gehouden verkiezingen.

N.B.: partijen als GroenLinks, CDA en CU bestonden vroeger uit andere partijen die later zijn samengegaan in hoe ze nu heten. Vanwege de vergelijkbaarheid is de huidige naam ook voor het verleden gebruikt.

Burgemeestersreferendum in 2007

De Utrechtse gemeenteraad besloot op 12 oktober een burgemeestersreferendum te organiseren. Een vertrouwenscommissie uit de raad selecteerde vervolgens twee kandidaten, waarna de bevolking door middel van een stemming mocht bepalen wie de opvolger zou worden van Annie Brouwer-Korf, die aangegeven had per 1 januari 2008 terug te treden. Voorstanders van de volksraadpleging waren PvdA, GroenLinks en D66 (in totaal 25 van de 45 zetels). Een opkomst van ten minste 30% was de voorwaarde voor de geldigheid van het referendum. Het burgemeestersreferendum vond plaats op 10 oktober 2007, de Utrechters konden kiezen uit Aleid Wolfsen en Ralph Pans, beiden lid van de PvdA.

De opkomst was slechts 9,25%, waardoor het referendum ongeldig was. Ook stemde 16,3% blanco of ongeldig. Van de geldige stemmen kreeg Aleid Wolfsen 60,7% (13.014 stemmen) en Ralph Pans 22,9% (4914 stemmen). Utrecht was de zevende gemeente waar een burgemeestersreferendum werd gehouden, de opkomst was de laagste tot dan toe. Op 11 oktober 2007 besloot de gemeenteraad om Wolfsen voor te dragen bij de regering. In de gemeenteraad werden dertig stemmen op hem uitgebracht. Pans kreeg twee stemmen en elf raadsleden brachten een blanco stem uit.

Ontdek meer Politiek per onderwerp

GroenLinks

GroenLinks

GroenLinks is een Nederlandse politieke partij met een progressief-linkse signatuur. GroenLinks is in 1990 opgericht na een fusie van vier kleine linkse partijen: de PPR, de PSP, de CPN en de EVP.

Democraten 66

Democraten 66

Democraten 66 is een Nederlandse politieke partij en heeft een sociaal-liberale signatuur. D66 noemt zichzelf progressief, sociaal-liberaal en ook wel vrijzinnig. De partij werd opgericht op 14 oktober 1966 in Amsterdam. De ambitie was een progressieve, niet dogmatisch (socialistisch) maar pragmatische volkspartij te zijn met als centraal streven meer zeggenschap van burgers in alle openbare bestuursorganen, van hoog tot laag. Tegenwoordig is de partij nog altijd voorstander van bestuurlijke vernieuwing, maar staan ook andere thema's, zoals individuele ontplooiing en Europese samenwerking, centraal.

Partij van de Arbeid (Nederland)

Partij van de Arbeid (Nederland)

De Partij van de Arbeid is een Nederlandse politieke partij en heeft een sociaaldemocratische signatuur.

ChristenUnie

ChristenUnie

De ChristenUnie is een Nederlandse politieke partij en heeft een christelijk-sociale signatuur.

Sharon Dijksma

Sharon Dijksma

Sharon Alida Maria Dijksma is een Nederlandse bestuurder en PvdA-politica. Sinds 2 december 2022 is zij vicevoorzitter van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Sinds 17 december 2020 is zij burgemeester van Utrecht.

Lot van Hooijdonk

Lot van Hooijdonk

Lot van Hooijdonk is een Nederlandse politica van GroenLinks. Zij is sinds 2014 wethouder van de gemeente Utrecht.

Eelco Eerenberg

Eelco Eerenberg

Eelco Eerenberg is een Nederlands bestuurder en D66-politicus. Sinds 19 december 2019 is hij wethouder van Utrecht.

Linda Voortman

Linda Voortman

Linda Geertruida Johanna Voortman is een Nederlandse bestuurder en politica namens GroenLinks. Sinds 7 juni 2018 is zij wethouder van Utrecht. Van 17 juni 2010 tot 6 juni 2018 was zij, met twee korte onderbrekingen in 2012 en van 2014 tot 2015, lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal.

BIJ1

BIJ1

BIJ1, voorheen Artikel 1, is een Nederlandse politieke partij die eind 2016 werd opgericht door activiste Sylvana Simons. De partij heeft als uitgangspunten 'radicale gelijkwaardigheid en economische rechtvaardigheid'. De partij beschrijft zich als intersectioneel. Sinds de verkiezingen van 2021 heeft BIJ1 een zetel in de Tweede Kamer, nadat in 2018 al een zetel in de Amsterdamse gemeenteraad werd bemachtigd.

Partij voor de Dieren

Partij voor de Dieren

De Partij voor de Dieren is een Nederlandse politieke partij met een ecologistische signatuur.

DENK

DENK

DENK is een Nederlandse politieke partij met een linkse signatuur. De partij ontstond in 2015 uit de van de Partij van de Arbeid afgesplitste fractie Groep Kuzu/Öztürk.

Christen-Democratisch Appèl

Christen-Democratisch Appèl

Het Christen-Democratisch Appèl is een Nederlandse politieke partij en heeft een christendemocratische signatuur.

Zie voor meer informatie het artikel Onderwijs in Utrecht

In de wijk De Uithof aan de oostzijde van Utrecht zijn de sociale en exacte faculteiten van de Universiteit Utrecht te vinden, evenals de Hogeschool Utrecht. Vooraan de Universiteitsbibliotheek, ontworpen door Wiel Arets, en op de achtergrond het Willem C. van Unnikgebouw.

Utrecht neemt binnen de provincie een belangrijke plaats in op het gebied van onderwijs. De Universiteit Utrecht (opgericht in 1636) is qua omvang de tweede van Nederland, en wordt nationaal en internationaal beschouwd als een van de betere universiteiten.^[35][36][37] De Domstad telt drie hogescholen; alle hogeronderwijsinstellingen tezamen bieden plaats aan ongeveer 65.000 studenten.^[38] Verder zijn er in Utrecht een twintigtal middelbare scholen gevestigd (afhankelijk van de definitie) en meer dan 80 basisscholen.

Ontdek meer Onderwijs per onderwerp

Onderwijs in Utrecht (stad)

Onderwijs in Utrecht (stad)

De Nederlandse stad Utrecht neemt binnen de gelijknamige provincie een belangrijke plaats in op het gebied van onderwijs. De Universiteit Utrecht is de grootste van Nederland, en wordt nationaal en internationaal beschouwd als een van de betere universiteiten. Daarnaast telt de Domstad drie hogescholen; alle hogeronderwijsinstellingen tezamen bieden plaats aan ongeveer 65.000 studenten. Verder zijn er in Utrecht een twintigtal middelbare scholen gevestigd en meer dan 80 basisscholen.

Utrecht Science Park

Utrecht Science Park

Het Utrecht Science Park (USP), tot 2018 De Uithof, is een wetenschapspark in de Nederlandse stad Utrecht. USP is gelegen in de wijk Oost, het uiterste oosten van de stad Utrecht, net ten zuiden van De Bilt, ten noorden van Bunnik en ten westen van Zeist. Het is een van de universiteitscentra van Utrecht. Naast de Universiteit Utrecht zijn diverse kennisinstellingen, onderzoeksinstituten, gezondheidszorg en bedrijven gevestigd in het gebied zoals o.a. Hogeschool Utrecht, UMC Utrecht, Wilhelmina Kinderziekenhuis, Prinses Maxima Centrum voor kinderoncologie, Hubrecht Instituut, Westerdijk Instituut, Nutricia Danone Research, TNO en Genmab.

Universiteit Utrecht

Universiteit Utrecht

De Universiteit Utrecht (UU) is een Nederlandse universiteit in de stad Utrecht. Met meer dan 30.000 studenten is de UU een van de grootste universiteiten van Nederland. Aan de universiteit zijn ongeveer 6.000 medewerkers verbonden, waarvan 640 hoogleraren. De universiteit biedt bacheloropleidingen, minors, masteropleidingen en promotietrajecten. Er zijn zeven faculteiten. In 2019 bedroeg het totale jaarbudget circa 810 miljoen euro.

Hogeschool Utrecht

Hogeschool Utrecht

De Hogeschool Utrecht is een opleidingsorganisatie voor hoger beroepsonderwijs (HBO) in de Nederlandse stad Utrecht.

Universiteitsbibliotheek

Universiteitsbibliotheek

Een universiteitsbibliotheek (UB) is een bibliotheek die verbonden is aan een universiteit. De producten en diensten van een UB staan ter beschikking van de staf en de studenten van de universiteit. Zij ondersteunen daarmee onderwijs en onderzoek. Vaak fungeert een UB als een koepelorganisatie voor de aan de universiteit verbonden faculteitsbibliotheken. In tegenstelling tot een openbare bibliotheek heeft een UB een bewaarfunctie: wat eenmaal is aangeschaft verlaat in beginsel de collectie niet weer.

Wiel Arets

Wiel Arets

Wiel Arets, is een Nederlandse architect, bouwkundig theoreticus, stedenbouwkundige, industrieel ontwerper en de decaan van het College of Architecture aan het Illinois Institute of Technology in Chicago, in de Verenigde Staten.

Willem C. van Unnikgebouw

Willem C. van Unnikgebouw

Het Willem C. van Unnikgebouw is een flatgebouw in het Utrecht Science Park, een onderdeel van het Utrecht Science Park, het wetenschapspark van Utrecht. Met 75,7 meter is het de hoogste toren van de Universiteit Utrecht, en de op tien na hoogste gebouw van de stad. Het pand, gebouwd tussen 1967 en 1969, is vernoemd naar de Utrechtse hoogleraar in de theologie Willem Cornelis van Unnik. Het gebouw is per 1 maart 2019 gesloten in afwachting van renovatieplannen.

Utrecht (provincie)

Utrecht (provincie)

Utrecht is met een landoppervlakte van 1.485 km² de op een na kleinste provincie van Nederland. In 2019 telde de provincie 1.342.158 inwoners.

Onderwijs

Onderwijs

Het onderwijs is het overbrengen van kennis, vaardigheden en attitudes met vooraf vastgelegde doelen. Daarbij houdt men rekening met een beginsituatie, volgt men een onderwijsstrategie en worden de resultaten geëvalueerd, onder meer door toetsing, zelfevaluatie en peerevaluatie. Onderwijs wordt binnen een door de overheid bepaalde structuur gegeven door personen die daarvoor speciaal zijn opgeleid, zoals onderwijzers, leraren en docenten.

Hoger onderwijs

Hoger onderwijs

Hoger onderwijs is een opleidingsvorm die volgt op het voortgezet onderwijs of secundair onderwijs. Ze omvat het hoger beroepsonderwijs dat onderwezen wordt aan hogescholen, en wetenschappelijk onderwijs dat onderwezen wordt aan universiteiten. Het wetenschappelijk onderwijs is vooral gericht op wetenschappelijk onderzoek: nieuwe ontdekkingen of bevestiging van eerdere ontdekkingen. Hoger beroepsonderwijs is vooral gericht op het toepassen van bestaande wetenschappelijke kennis in de maatschappij en bedrijfsleven. Zowel op de universiteit als hogeschool wordt onderscheid gemaakt in drie hoofdstromingen: alfa, gamma en bèta. Het hoger onderwijs kent sinds de Bolognaverklaring in 1999 een tweeledige structuur: drie of vier jaar Bacheloropleiding, al dan niet gevolgd door één of twee jaren Masteropleiding. Na de mastertitel bestaat de mogelijkheid ook de graad van doctor te behalen. Hiervoor verricht men enige jaren onderzoek, waarna men een proefschrift schrijft en hierop promoveert.

Middelbare school

Middelbare school

De middelbare school is een historische benaming binnen het onderwijs aan leerlingen in Nederland en België.

Basisonderwijs in Nederland

Basisonderwijs in Nederland

Het basisonderwijs in Nederland is bedoeld voor kinderen van 4 tot 12 jaar in het reguliere onderwijs. Hoewel het basisonderwijs gevolgd kan worden vanaf 4 jaar, is pas vanaf de vijfde verjaardag het kind leerplichtig. Een school waar basisonderwijs wordt aangeboden, heet een basisschool. De basisschool bestaat sinds de Wet op het basisonderwijs, gepubliceerd in 1981, die per 1 augustus 1985 actief werd. Daarvóór bestond een onderverdeling in aparte kleuterscholen en lagere scholen, gericht op 4- t/m 6-, respectievelijk 6- t/m 12-jarigen – vaak in separate gebouwen of zelfs geheel onafhankelijke instellingen.

Zie voor meer informatie de categorie Sport in Utrecht

Voetbalclub FC Utrecht won driemaal de KNVB Beker en komt uit in de eredivisie, waar het nog nooit uit gedegradeerd is. De club speelt zijn thuiswedstrijden in Stadion Galgenwaard. FC Utrecht ontstond in 1970 uit een fusie van drie Utrechtse voetbalclubs: DOS, USV Elinkwijk en Velox. De eerste twee bestaan nog als amateurclubs. DOS is de enige club uit Utrecht die ooit kampioen van Nederland werd, in 1958. Voor de oorlog telde ook Hercules mee, dat opgericht werd in 1882 en daarmee de derde voetbalclub in Nederland was. Hercules heeft bijgedragen aan de verspreiding van het voetbal. Elinkwijk werd in 1974 kampioen van Nederland bij de zondagamateurs.

Er zijn meer sportverenigingen in de stad. Bij UVV komt het eerste honkbal mannenteam uit in de Honkbal hoofdklasse, de hoogste honkbaldivisie in Nederland. Het eerste softbal vrouwenteam komt uit in de Softbal hoofdklasse (vrouwen), de hoogste softbaldivisie in Nederland. Kampong speelt bij zowel de heren en dames in de hoofdklasse. De teams zijn meermalen Nederlands kampioen geweest en hebben ook de Europacup I en II gewonnen. In 1998 werd het WK hockey voor de mannen en vrouwen gelijktijdig in Utrecht gehouden, het eerste dubbeltoernooi in de hockeygeschiedenis. Bij het schaken speelt Schaakclub Utrecht in de Meesterklasse, de hoogste competitie van Nederland. De dames van Uball Amazone spelen basketbal op eredivisieniveau. Daarnaast wordt lacrosse in Utrecht op hoog niveau gespeeld: bij de Domstad Devils spelen zowel de heren als dames in de hoofdklasse, de hoogste competitie van Nederland. De laatste jaren streden beide teams in de play-offs om het kampioenschap. De dames van de Domstad Devils zijn in 2011 landskampioen lacrosse geworden. Worstelvereniging U.K.V. (Utrechtse Krachtsport Vereniging) De Halter draait samen met Olympia, ook uit Utrecht, mee in de topklasse van Nederland.

Sinds 1978 wordt jaarlijks de Marathon van Utrecht georganiseerd door de stad en Leidsche Rijn. Tevens wordt jaarlijks de Singelloop Utrecht gehouden, de oudste atletiek wegwedstrijd van Nederland. Andere evenementen, waaronder schaatswedstrijden en darts, vinden regelmatig plaats in de Vechtsebanen.

Op elke vrijdagavond vanaf begin mei tot en met eind september organiseert Stichting Utrecht Skateparade een skatetocht voor inlineskaters en skeeleraars van ongeveer 23 kilometer door Utrecht. In Skatepark Utrecht is een indoorfaciliteit voor skateboarden.

Wielrennen

Utrecht is de enige stad die de drie Grote Rondes in het wielrennen heeft ontvangen. De tweede etappe van de Ronde van Italië 2010 (Giro d'Italia) ging van Amsterdam naar Utrecht. De Ronde van Frankrijk 2015 (Tour de France) ging van start in Utrecht. Er waren 800.000 mensen aanwezig tijdens de tourstart en de kosten bedroegen zo'n 15 miljoen euro.

De Ronde van Spanje 2022 (Vuelta) ging op vrijdag 19 augustus 2022 van start in Utrecht met een ploegentijdrit. Op zaterdag 20 augustus 2022 was Utrecht tevens finishplaats van de tweede etappe (startplaats was 's-Hertogenbosch) van de Ronde van Spanje 2022.^[39] De aanvankelijk totaal begrote kosten voor de start van de Ronde van Spanje in Nederland bedroegen € 14,3 miljoen, waarvan de gemeente Utrecht € 2,1 miljoen en de provincie Utrecht € 2,1 miljoen betaalde. De rest werd bijgedragen door private partijen (€ 4,8 mln.), een subsidie van het Ministerie van VWS (€ 2,5 mln.) en overige publieke instanties als de gemeente Breda € 0,95 mln., de provincie Noord-Brabant € 0,95 mln. en de gemeente ’s-Hertogenbosch € 0,3 mln.^[40] Aanvankelijk zou de Ronde van Spanje 2020 op 14 augustus 2020 starten in Utrecht, maar dit moest worden afgelast vanwege de coronapandemie. Later dat jaar ging de ronde alsnog van start in Spanje. In 2022 vond uiteindelijk alsnog de start van de Ronde van Spanje in Nederland plaats, de organisatiekosten waren echter wel gestegen. De gemeente Utrecht en de provincie Utrecht stelden daardoor elk een bedrag van € 250.000 extra beschikbaar, waarmee de totale bijdrage van zowel de gemeente als de provincie op 2,35 miljoen euro uitkwam.^[41]

Ontdek meer Sport per onderwerp

FC Utrecht

FC Utrecht

FC Utrecht is een Nederlandse betaaldvoetbalclub, die uitkomt in de Eredivisie. Thuisbasis van de club, die in 1970 werd opgericht uit een fusie tussen Elinkwijk, DOS en Velox, is het Stadion Galgenwaard. Op de UEFA-ranglijst van de beste clubs in Europa stond FC Utrecht op 11 december 2021 op de 138e plaats met 3.000 punten. De club won driemaal de KNVB Beker, eenmaal de Johan Cruijff Schaal en werd groepswinnaar in de Zomer Cup/Intertoto Cup.

KNVB Beker

KNVB Beker

De TOTO KNVB Beker is een Nederlandse voetbalcompetitie voor mannen georganiseerd door de nationale voetbalbond KNVB. Het toernooi is de oudste nog bestaande voetbalcompetitie van Nederland.

Eredivisie (mannenvoetbal)

Eredivisie (mannenvoetbal)

De Eredivisie is de hoogste voetbalafdeling in Nederland in de betaalde mannencompetitie. In de Eredivisie wordt gestreden om het landskampioenschap betaald voetbal. In 2021 werd de competitie door de IFFHS uitgeroepen tot nummer zeven van sterkste nationale competities ter wereld en de zesde sterkste van Europa.

Stadion Galgenwaard

Stadion Galgenwaard

Stadion Galgenwaard is een voetbalstadion in Utrecht, dat sinds 1970 de thuishaven van betaaldvoetbalclub FC Utrecht is. Het stadion, dat aan het begin van de 21e eeuw een grote renovatie heeft ondergaan, heeft een capaciteit van 23.750 toeschouwers.

USV Elinkwijk

USV Elinkwijk

USV Elinkwijk is een amateurvoetbalvereniging uit Utrecht, Nederland.

Algemene sportvereniging UVV

Algemene sportvereniging UVV

Algemene sportvereniging UVV is een sportvereniging uit de stad Utrecht, provincie Utrecht, Nederland. De vereniging ontstond uit een fusie tussen verschillende sportverenigingen op 15 september 1902. De club telt afdelingen voor basketbal, honk- en softbal, tennis, voetbal en volleybal. In 2005 is de club verhuisd naar Sportpark 'de Paperclip', gelegen tussen het Máximapark te Vleuten en het Utrechtse stadsdeel Leidsche Rijn.

Honkbal hoofdklasse

Honkbal hoofdklasse

De Honkbal hoofdklasse is sinds 1958 de hoogste honkbalcompetitie in Nederland. Dat jaar werd deze competitie door de toenmalige Koninklijke Nederlandse Honkbal Bond (KNHB) boven de toenmalige Eerste klasse geplaatst. Deze klasse was vanaf de invoering in 1922 tot en met 1957 35 seizoenen de hoogste honkbaldivisie. De hoofdklasse wordt sinds 1971 door de KNBSB georganiseerd.

HC Kampong

HC Kampong

Kampong is een Nederlandse hockeyclub uit Utrecht, die onderdeel is van de omnisportvereniging SV Kampong. De hockeyafdeling is opgericht op 19 oktober 1935. De vereniging telt zo’n 3.150 leden en is daarmee de grootste hockeyclub van de wereld. Zowel de mannen als de vrouwen spelen in de hoogste afdeling van de Nederlandse hockeycompetitie, de hoofdklasse.

Hoofdklasse hockey

Hoofdklasse hockey

De Hoofdklasse hockey is de hoogste hockeyafdeling in Nederland. In de Hoofdklasse die een mannen- en een vrouwenafdeling kent wordt gestreden om het landskampioenschap hockey.

Schaken

Schaken

Hoewel schaken een aanduiding is voor een groep verwante bordspellen, beschrijft dit artikel hoofdzakelijk het westers schaken, een strategisch bordspel voor twee spelers. De officiële naam volgens de FIDE van dit westers schaken is het schaakspel. Het is een strategisch spel omdat de spelers veel speelmogelijkheden hebben en omdat het vaak onmogelijk is de consequentie van elke zet te overzien, waardoor inzicht, ervaring en moed de zetkeuze mede bepalen. In sommige schaakpartijen zijn karakteristieke speelstijlen te herkennen zoals: agressief, passief, tactisch, forcerend, radicaal.

Oud Zuylen Utrecht

Oud Zuylen Utrecht

Oud Zuylen Utrecht is een schaakclub uit Utrecht, in 2016 ontstaan uit een fusie tussen Schaakclub Oud Zuylen en Schaakclub Utrecht.

Meesterklasse schaken

Meesterklasse schaken

De Meesterklasse is de hoogste klasse in het schaken in Nederland. In deze divisie strijden clubs voor het landskampioenschap voor schaakverenigingen.

Zie lijst van Utrechters voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Zie ook lijst van burgemeesters van Utrecht

Zie ook lijst van oudkatholieke aartsbisschoppen van Utrecht

Zie ook lijst van rooms-katholieke bisschoppen en aartsbisschoppen van Utrecht

Ontdek meer Bekende Utrechters per onderwerp

Lijst van Utrechters

Lijst van Utrechters

Deze lijst van Utrechters betreft bekende personen met een artikel in de Nederlandstalige Wikipedia die in de stad Utrecht zijn geboren, wonen, hebben gewoond of zijn overleden.

Lijst van burgemeesters van Utrecht

Lijst van burgemeesters van Utrecht

Dit is een lijst van burgemeesters van de Nederlandse stad/gemeente Utrecht in de provincie Utrecht.

Lijst van oudkatholieke aartsbisschoppen van Utrecht

Lijst van oudkatholieke aartsbisschoppen van Utrecht

Onderstaand volgt een lijst van bisschoppen van het aartsbisdom Utrecht, een Nederlands oudkatholiek aartsbisdom.

Lijst van bisschoppen en aartsbisschoppen van Utrecht

Lijst van bisschoppen en aartsbisschoppen van Utrecht

Dit is een lijst van bisschoppen en aartsbisschoppen van Utrecht.

• Brno (Tsjechië), van 1993 tot 2014
• Hannover (Duitsland), van 1970 tot 1976
• Leon (Nicaragua), tot 2015
• Vlag van Verenigde Staten Portland (Oregon) (Verenigde Staten), sinds 2012

Gezicht op Utrecht met de Dom en de Buurkerk

Ontdek meer Stedenbanden per onderwerp

Brno

Brno

Brno is de grootste stad van Moravië en in grootte de tweede stad van Tsjechië en heeft 390.000 inwoners. De stad ligt aan de samenvloeiing van de rivieren Svitava en Svratka, en vormt het politieke en culturele centrum van de Zuid-Moravische Regio. Men spreekt in Brno het dialect Hantec.

Hannover (stad)

Hannover (stad)

Hannover is de hoofdstad van de Duitse deelstaat Nedersaksen. De stad ligt aan de Leine en telt 534.049 inwoners. Bestuurlijk is Hannover een kreisfreie Stadt.

León (Nicaragua)

León (Nicaragua)

León is een stad in Nicaragua, Midden-Amerika. De volledige maar zelden gebruikte naam van de stad is Santiago de los Caballeros de León. León is de hoofdstad van het gelijknamige departement León. De gemeente heeft 205.000 inwoners, waarvan ongeveer tachtig procent in urbaan gebied woont.

Portland (Oregon)

Portland (Oregon)

Portland is een grote stad in het noordwesten van de Verenigde Staten, nabij de samenvloeiing van de Willamette en de Columbia River, in de staat Oregon. In 2010 woonden er 583.776 inwoners in Portland, waarmee het de grootste stad van Oregon is en de 29e van de Verenigde Staten. Er wonen naar schatting 2.260.000 mensen in de agglomeratie Portland, waarmee de stad op de 23e plaats staat in de VS.