Vogels

Zie Oorsprong van de vogels voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Sinornithosaurus: een gevederde dinosauriër

De eerste vorm waarvan de meeste wetenschappers aannemen dat zij tot de vogels behoorde, verscheen laat in het Jura-tijdperk: de "oervogel" Archaeopteryx. Er is echter een fossiel (Protoavis) dat mogelijk laat zien dat zij al in het Trias ontstaan zijn, hoewel dat uiterst omstreden is. De modernere vogels, de Ornithurae, splitsten zich in verscheidene groepen. In het Krijt waren de Enantiornithes lange tijd toonaangevend. Een andere ontwikkelingslijn bestond uit de moderne vogels, de Neornithes. Alle vormen behalve deze Neornithes, stierven samen met de andere dinosauriërs uit tijdens de periode die als de Krijt-Paleogeengrens bekendstaat.

De moderne vogels (Neornithes) vormen een grote en gevarieerde groep dieren. Er is één kenmerk dat tegenwoordig bij uitstek uniek is voor de vogels: veren. Alle vogels hebben veren, in tegenstelling tot elk ander huidig dier. Recente fossielen uit China tonen aan dat er onder sommige dinosauriërs zowel veren in moderne zin bestaan hebben als eenvoudige voorlopers ervan.

Aangezien het niet waarschijnlijk is dat zo'n uniek kenmerk meer dan eens is ontstaan, werpt dit een geheel nieuw licht op de relatie tussen vogels en dinosauriërs. In ieder geval zijn de vogels en dinosauriërs ten nauwste aan elkaar verwant. Hiervoor is een aantal mogelijkheden:

1. Vogels zijn dinosauriërs die zijn gaan vliegen nadat veren zijn ontstaan.
2. Dinosauriërs zijn vogels die het vliegen hebben verleerd en (grotendeels) de veren hebben verloren.
3. Beide stammen af van een, tot nu toe onbekende, gemeenschappelijke voorouder die veren had.

Tegenwoordig beschouwen de meeste onderzoekers de eerste mogelijkheid als de meest waarschijnlijke. Vogels zouden daardoor de enige nog levende dinosauriërs zijn, behorend tot de groep van de coelurosaurische Theropoda.

Onderscheidende kenmerken

Naast veren zijn er vele andere kenmerken, maar deze zijn niet geheel uniek, of niet elke vogel heeft ze:

• Vogels zijn warmbloedig (evenals de zoogdieren)
• Vogels kunnen vliegen (behalve bijvoorbeeld de struisvogels, emoes, nandoes, kasuarissen, kiwi's en pinguïns), alhoewel sommige zoogdieren deze eigenschap ook hebben, bijvoorbeeld vleermuizen.
• Vogels lopen op twee poten (bipedie). Met een kort dijbeen en een lang scheenbeen zijn knieën meestal niet zichtbaar. Het gewricht tussen scheenbeen en de tarsus (de enkel), wordt vaak aangezien als een knie die naar achteren buigt.
• Vogels leggen eieren met een harde schaal.

Al deze eigenschappen, behalve misschien de tweede, afhankelijk van het omstreden vliegvermogen van Microraptor, komen ook bij (andere) dinosauriërs voor.

Ontdek meer Ontstaan per onderwerp

Oorsprong van de vogels

Oorsprong van de vogels

De oorsprong van de vogels is een klassiek vraagstuk binnen de paleontologie. Vroeger was dit een zeer controversieel onderwerp, maar tegenwoordig denken de meeste wetenschappers dat vogels dinosauriërs zijn, de laatste nog levende vertegenwoordigers van die groep na het uitsterven van alle andere dinosauriërs op het einde van het Krijt.

Sinornithosaurus

Sinornithosaurus

Sinornithosaurus is een theropode dinosauriër behorend tot de Eumaniraptora die tijdens het vroege Krijt leefde in het gebied van het huidige China.

Archaeopteryx (dier)

Archaeopteryx (dier)

Archaeopteryx is een basaal geslacht van uitgestorven vogels die 150 miljoen jaar geleden tijdens het Laat-Jura leefden in het gebied van het huidige Duitsland. Archaeopteryx is een van de oudste bekende vogels en oudste bekende vliegende dinosauriërs en wordt ook wel de Oervogel genoemd.

Protoavis

Protoavis

Protoavis texensis is de binominale naam voor een uitgestorven diersoort uit het Trias die volgens zijn ontdekker Sankar Chatterjee de oudst bekende vogel is, namelijk wel zo'n zeventig miljoen jaar ouder dan alle andere ontdekte vogels. De meeste paleontologen beschouwen Protoavis echter niet als een geldige soort maar denken dat het een samenraapsel is van beenderen van drie of meer verschillende diersoorten — waaronder geen enkele vogel.

Ornithurae

Ornithurae

De Ornithurae zijn een groep vogels.

Enantiornithes

Enantiornithes

De Enantiornithes zijn een uitgestorven groep vogels waartoe de meeste vogelsoorten in het Krijt behoren.

Neornithes

Neornithes

De Neornithes, de "nieuwe vogels", zijn de monofyletische kroongroep van de vogels, waartoe alle moderne vogels behoren.

Dinosauriërs

Dinosauriërs

De dinosauriërs of dinosaurussen — de eerste benaming is de vertaling in het Nederlands van Dinosauria, de wetenschappelijke naam van de groep — vormen een diverse groep van reptielen, behorend tot de Archosauria, die stamt uit het Mesozoïcum. Tegenwoordig is bekend dat de vogels dinosauriërs zijn.

Krijt-Paleogeengrens

Krijt-Paleogeengrens

De Krijt-Paleogeengrens is de overgang tussen de geologische tijdperken Krijt (K) en Paleogeen (Pg). In gesteenten is deze overgang terug te vinden als een dunne sedimentlaag, die verrijkt is met het zeldzame element iridium. Tijdens deze overgang vond een massa-extinctie plaats, waarbij veel soorten dieren en planten verdwenen. Deze gebeurtenis wordt de Krijt-Paleogeenmassa-extinctie genoemd. Recente dateringen wijzen op een ouderdom van 65,95 miljoen jaar.

Chinese vogelfossielen

Chinese vogelfossielen

De Chinese vogelfossielen zijn een reeks van fossielen die begin jaren 1990 gevonden werden in de Jehol-groep in Liaoning. Belangrijke nieuwe soorten zijn Confuciusornis, Sinornis en Jeholornis.

Theropoda

Theropoda

De Theropoda, een onderverdeling van de Saurischia, zijn een belangrijke groep van voornamelijk vleesetende tweevoetige dinosauriërs. Nog levende Theropoda zijn de huidige vogels.

Struisvogels

Struisvogels

Struisvogels (Struthio) vormen een geslacht van Loopvogels. Het is het enige geslacht uit de familie Struthionidae en de orde Struthioniformes. In sommige indelingen omvatten de Struthioniformes ook de andere loopvogels.

Veren en vleugels

Zie Verenkleed voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Blauwe gaai (Cyanocitta cristata)

Vogels hebben een speciale bedekking op hun huid. Deze bedekking krijgen ze in een later stadium van hun leven. Ze worden geboren met dons, dat zich al ontwikkelt in de eierschaal.

Veren of pluimen hebben een aantal functies. Allereerst bieden ze isolatie. Tussen de veren wordt een laagje lucht vastgehouden dat wordt opgewarmd door het lichaam. Dankzij de veren gaat er weinig lichaamswarmte verloren. Bovendien zorgen de veren samen met natuurlijk vet voor een ideale isolatie tegen water, alle in het water levende vogels maken hier gebruik van.

De lichaamsbedekking bestaat uit donsveren en dekveren. De donsveren dienen als een soort "onderkleding" en de dekveren als "bovenkleding". De veren van de vleugels en staart zijn het grootst en worden pennen genoemd. In de botten van de vleugels is het patroon van een arm met een hand te herkennen. Sommige vogels hebben veren die niet erg 'verig' meer aandoen: pinguïns, kiwi's, struisvogels.

Bij vogels zijn het bijna altijd de vrouwtjes die de broedzorg hebben en goede schutkleuren hebben; het zijn de mannetjes die de meest kleurige en opvallende veren hebben (bij onder andere franjepoten zijn de vrouwtjes het mooist), in tegenstelling tot andere dieren moet het vrouwtje verleid worden; vaak gaat dit gepaard met een soms complexe balts, zang of het aanbieden van voedsel, bijvoorbeeld: een hoopje wormen.

Veren gaan niet een volledig vogelleven mee. Daarom moeten vogels ruien. Vaak gebeurt dat in de herfst, maar sommige vogels ruien ook nog een keer in het voorjaar. Sommige vogels worden speciaal gekweekt voor de veren zoals eidereenden, ganzen en struisvogels.

In de afbeelding van de groene vogel zijn de verschillende lichaamsdelen van een vogel aangegeven. De kleur van de veren op de stuit (de veren tussen de rug en de dekveren aan de bovenkant van de staart) is vaak een typisch kenmerk. Er zijn diverse vogelsoorten met een witte stuit zoals de blauwe kiekendief, huiszwaluw en gaai. Bij de roodstuitzwaluw is de bruinrode stuit zelfs in de naam verwerkt.

De streek tussen het oog en de wortel van de snavel heet teugel (zie bijvoorbeeld de brandgans). Als de kleuring doorloopt door het oog tot het achterhoofd, spreekt men van de oogstreep (zie bijvoorbeeld het vrouwtje van de wilde eend). Ook dit is vaak een karakteristiek kenmerk. De smalle streek boven het oog heet wenkbrauwstreep.

Vogelskelet

1. Schedel (Cranium); 2. Halswervel; 3. Vorkbeen (Furcula); 4. Ravenbeksleutelbeen (Os coracoides); 5. Rib; 6. Borstbeenkam (Carina sterni); 7. Knieschijf (Patella) (niet zichtbaar van buiten); 8. Tarsus (voet); 9. Achterteen; 10. Tibia (scheenbeen); 11. Kuitbeen (Fibula); 12. Dijbeen; 13. Schaambeen; 14. Zitbeen; 15. Darmbeen; 16. Staartwervel; 17. Stuit (einde staartwervelkolom); 18. Synsacrum (vergroeiing van de heilgbeenwervels); 19. Schouderblad; 20. Notarium (vergroeiing van borstwervels); 21. Opperarmbeen (Humerus); 22. Ellepijp (Ulna); 23 Spaakbeen; 24 Carpometacarpus (vergroeiing van handwortelbeen en middenhandsbeen, typisch voor vogels); 25 Digitus minor; 26 Digitus major; 27 Alula (aanhechting duimvleugelveren).

Vogels zijn sterk aangepast aan het vliegen. Zo hebben moderne vogels geen tanden in de kaak maar een hoornsnavel, die lichter is, en een gespierde maag om te kunnen "kauwen". Beide eigenschappen kunnen we ook bij dinosauriërs vinden. Vele uitgestorven vormen hadden echter nog wel tanden. Bij de meeste vogels kan de bovenkaak naar boven buigen.

Botten van vogels bevatten veel holtes, waardoor ze licht maar toch sterk zijn.

Vogels hebben geen klauwen (vingers met nagels) aan hun voorpoten. De botten van de voorpoten vertonen aanpassingen zoals de Carpometacarpus (zie 24 in figuur Vogelskelet), een vergroeiing van handwortelbeentjes en middenhandsbeentjes die typisch zijn voor vogels en die de voorpoten geschikt maken om mee te vliegen. De hoatzin is de enige vogelsoort die nog een klauwtje heeft. Loopvogels kunnen niet vliegen en missen dus deze speciale aanpassingen. Een andere opvallende aanpassing aan het vliegen is de borstbeenkam (Carina sterni, zie 6 in figuur Vogelskelet). Dit is een opvallend groot, bladvormig bot aan de buikzijde van de vogel. Dit bot dient als aanhechting van de grote borstspieren; dit zijn de spieren waarmee de vleugels naar omlaag bewogen worden.

De meeste vogels kunnen hun ogen niet bewegen, met uitzonderingen als de aalscholver. Vogels met de ogen aan de voorzijde als de uil kunnen met hun binoculair gezichtsvermogen diepte waarnemen. Vogels met de ogen aan de zijkant hebben een groot gezichtsveld, maar kunnen geen diepte zien als het hoofd wordt stilgehouden. Beweging maakt dieptewaarneming mogelijk door bewegingsparallax, maar maakt het moeilijker details waar te nemen. Daarom knikken veel vogels tijdens het lopen en zwemmen met hun hoofd, vergelijkbaar met de optokinetische reflex bij zoogdieren. Het hoofd wordt daarbij even stilgehouden ten opzichte van de omgeving om details waar te kunnen nemen. Dit wordt gevolgd door het naar voren brengen van het hoofd, zodat diepte kan worden waargenomen. Dit gaat gepaard met een saccade waarbij de ogen zich snel verplaatsen naar een volgend object. Vogels als duiven kunnen hun ogen enigszins bewegen, maar het lijkt erop dat het met de lange nek voordeliger is het hoofd te bewegen.^[4]

Snavel

De snavel van een vogel vertelt veel over de leefwijze. Zo hebben zaadeters een kegelvormige snavel, roofvogels (dagroofvogels, uilen en klauwieren) een haakvormige snavel, insecteneters een korte, spitse snavel en vogels die hun eten in de grond of in het water zoeken een lange snavel. Eenden hebben een zeefsnavel om het voedsel uit het water te kunnen filteren.

Poten

Bij een vogelpoot blijven het dijbeen en kniegewricht verborgen in het verenkleed. Het zichtbare deel bestaat uit het scheenbeen dat tibia wordt genoemd. Dit deel is vaak bevederd en omdat dit uiterlijk het bovenste deel van de poot lijkt, wordt dit vaak de "dij" van een vogel genoemd. Zo heeft de aalscholver in de broedtijd een witte "dijvlek", maar feitelijk is dit het bevederde scheenbeen. Het gewricht dat daaronder zit is dan ook niet de knie, maar de hiel. Toch wordt hiervoor de term knie vaak gebruikt (roodknieplevier). Het deel onder de "knie" wordt tarsus genoemd (zie figuur met vogelskelet).

Net als de snavel vertellen ook de poten veel over een vogel. Vogelpoten hebben bij de meeste soorten vier tenen. Vogels die in moerassen leven hebben lange poten (een sterk verlengde tarsus) met gespreide tenen en kleine vliezen. Eenden hebben echte zwemvoeten met brede zwemvliezen. Roofvogels (Accipitriformes en de Falconiformes) en uilen (Strigidae) hebben klauwen met lange nagels om mee te grijpen. Vogels die veel op takken zitten (zoals de meeste zangvogels) hebben pootjes die geschikt zijn om de tenen om een tak heen te krullen.

Spieren

De twee belangrijkste spieren die instaan voor de vleugelbewegingen zijn de grote borstspieren en de coracoacromiale band, ook wel kleine borstspier genoemd. Beide soorten bevinden zich grotendeels centraal aan de buikzijde, wat belangrijk is voor de balans van de vogel in vlucht. De grote en de kleine borstspier zijn antagonisten (=een spier die de tegenovergestelde beweging van een andere spier uitvoert), ze stellen de vogel in staat de vleugels te bewegen en zo dus ook te vliegen.

• De grote borstspieren zorgen voor de neerwaartse vleugelslag. Hierbij moet enorm veel kracht ontwikkeld worden (de vogel moet zich als het ware afzetten tegen de lucht). Vandaar dat deze spieren in verhouding enorm groot zijn en zeer sterk ontwikkeld zijn. Alle vliegende vogels hebben daarom een borstbeenkam, een opvallend groot, bladvormig bot aan de buikzijde, dat de aanhechtingsplaats van de grote borstspieren vormt (zie Vogelskelet).

• De kleine borstspier heeft een tegengestelde werking, ze zorgt namelijk voor de opwaartse beweging van de vleugels. Voor de meeste vogels is de opwaartse slag louter een 'herstelslag': deze slag brengt de vleugel terug in positie om aan een krachtige neerwaartse stoot te beginnen. Deze spier is dan ook niet zo goed ontwikkeld als de grote borstspier.

Longen

De lucht in een vogellong stroomt steeds in één richting

Vliegen is een zeer arbeidsintensieve bezigheid die een goed hart- en longensysteem vereist om de vliegspieren van brandstof en zuurstof te voorzien en om geen zuurstofgebrek te hebben op grote hoogte (mensen hebben bijvoorbeeld wel last van een zuurstofgebrek als zij hoog klimmen). De stijve vogellongen werken beduidend efficiënter dan zoogdierlongen omdat de lucht er, door gebruik van flexibele buffers in de vorm van luchtzakken, en een aparte van kleppen voorziene in- en uitgang, altijd in één richting door stroomt, en er niet in- en weer uitgepompt wordt. Er is geen vermenging van zuurstofarme (oud) en (nieuwe) zuurstofrijke lucht. Hun longen bestaan inwendig uit een groot aantal buisvormige parabronchi, waar de gasuitwisseling plaatsvindt. De bloedstroom loopt daarbij tegengesteld aan de luchtstroom wat de uitwisseling bevordert. Vogels zijn in het bezit van voorste en achterste luchtzakken, waar de lucht via een tweedelige cyclus doorheen stroomt. De ademhaling gebeurt in twee cycli. Tijdens de eerste cyclus wordt de ingeademde lucht in de achterste luchtzakken gezogen en bij de uitademing verder geperst over de parabronchi in de longen. Tijdens de tweede cyclus wordt de lucht uit de parabronchi in de voorste luchtzakken gezogen en uitgeademd via de trachea. Er zijn sterke aanwijzingen dat deze eigenschap zich al bij de dinosauriërs (in het bijzonder de Avetheropoda) ontwikkeld heeft.

Ontdek meer Lichaamsbouw per onderwerp

Blauwe gaai

Blauwe gaai

De blauwe gaai is een Noord-Amerikaanse kraaiensoort. De wetenschappelijke naam van de soort werd in 1758 als Corvus cristatus gepubliceerd door Carl Linnaeus.

Dons

Dons

Dons vormt de onderste laag huidbedekking van watervogels. Een donsvlok lijkt op de witte pluis­bol van een rijpe paardenbloem. Het bestaat uit een bijna onzichtbare kern waaraan vele zachte haartjes zijn bevestigd. Aan deze haartjes zitten honderden minuscule weerhaakjes die ervoor zorgen dat alle donsjes in elkaar verweven zijn. Hierdoor vormen zich duizenden kleine luchtkamers die een groot volume warme lucht vasthouden én een barrière vormen tegen de kou van buitenaf. De grootste donsproducerende landen zijn China, Polen en Hongarije.

Dekveer

Dekveer

Een dekveer is een veer van een vogel die voornamelijk dient om het lichaam te isoleren en geen gespecialiseerde functie heeft zoals de slagveren of de donsveren. De dekveren bedekken vaak het grootste deel van het lichaam van een vogel.

Pinguïns

Pinguïns

Pinguïns of vetganzen zijn een orde van niet-vliegende zeevogels die alleen voorkomen op het zuidelijk halfrond. De pinguïns behoren tot de orde Sphenisciformes, klasse Aves (vogels). Alle moderne pinguïns behoren tot de familie van de Spheniscidae, maar er zijn uitgestorven soorten die buiten deze kroongroep vallen.

Franjepoten

Franjepoten

De franjepoten (Phalaropodinae) vormen een onderfamilie van de strandlopers en snippen (Scolopacidae) uit de vogels waarvan de grauwe franjepoot de bekendste soort is.

Balts

Balts

Balts is expressiegedrag bij dieren om partners aan te trekken en over te halen tot de paring. Veel diersoorten hebben in de paartijd speciale gedragingen om een partner te vinden. Vaak wordt er met uiterlijke kenmerken gepronkt, worden er speciale geluiden gemaakt of worden er geschenken aan de partner aangeboden. Vooral bij vogels is baltsgedrag vaak sterk ontwikkeld.

Ganzen

Ganzen

Ganzen zijn grote, zwaargebouwde watervogels uit de familie Anatidae. Hierbinnen behoren ze tot de onderfamilie Anserinae. Ganzen zijn gespecialiseerd in het grazen en leven meer op het land dan andere Anatidae. Daarvoor hebben ze sterke, vrij lange poten, die midden onder het lichaam geplaatst zijn. Hierdoor kunnen ze goed lopen. In Europa leven twee geslachten: Anser en Branta.

Blauwe kiekendief

Blauwe kiekendief

De blauwe kiekendief is een roofvogel uit de familie der havikachtigen (Accipitridae).

Huiszwaluw

Huiszwaluw

De huiszwaluw is een vogel uit de familie van zwaluwen (Hirundinidae). Het is een trekvogel die broedt in Europa, Noord-Afrika en de gematigde streken in Azië en overwintert in Sub-Saharisch Afrika.

Gaai

Gaai

De gaai  roep (info / uitleg) en  zang (info / uitleg), ook wel Vlaamse gaai, 'schreeuwekster', 'Spaanse ekster', 'hannebroek' of 'meerkol' genoemd, is een opvallend gekleurde kraaiachtige. De wetenschappelijke naam van de soort werd als Corvus glandarius in 1758 gepubliceerd door Carl Linnaeus.

Roodstuitzwaluw

Roodstuitzwaluw

De roodstuitzwaluw is een vogel uit de familie van zwaluwen (Hirundinidae). Hij komt voor in Zuid-Europa, Noord-Afrika en een groot deel van Azië.

Brandgans

Brandgans

De brandgans iseen gans uit de familie Anatidae. De vogel werd in 1803 door de Duitse natuuronderzoeker Johann Matthäus Bechstein geldig beschreven als Anas leucopsis. De vogel broedt in arctische gebieden en trekt 's winters zuidwaarts tot aan de vorstgrens.

Zie Vogels (taxonomie) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Onderverdeling vóór 2005...		...en na 2005

Tot voor de jaren 1980 werd een taxonomie gebruikt die was gebaseerd op het werk van Alexander Wetmore. Hierin wordt de zogenaamde "traditionele" (d.i. morfologische) classificatie van de vogels tot uitdrukking gebracht. Deze classificatie heeft altijd problemen gekend. Veel van de morfologie van een vogel wordt gedicteerd door de specifieke levenswijze van het dier (kunnen vliegen met name) en veel fossielen zijn er niet omdat vogelbotten erg vergankelijk zijn. Uit het DNA-onderzoek naar de taxonomie van de vogels dat daarna op gang kwam, bleek dat deze traditionele classificatie op de helling moest. Daarna kwam er steeds meer beweging in de studie van de vogelsystematiek tot in 2008 een mijlpaal werd bereikt met de studie van Hackett et al.

De moderne vogels (de Neornithes) zijn in twee hoofdgroepen onder te verdelen, de Paleognathae (Struisvogelachtigen) en de Neognathae (alle overigen). De namen verwijzen naar de structuur van de kaak (gnathos) die ofwel 'ouderwets' (palaios) ofwel 'nieuw' is (neos). De paleognathe vogels zijn grotendeels loopvogels die het vliegen verleerd hebben, hoewel de tinamoes daar een uitzondering op zijn.

De Neognathae worden onderverdeeld in een vrij groot aantal orden. De taxonomie van de vogels was anno 2005 echter een vrij omstreden zaak, omdat de DNA-resultaten een aantal traditionele denkbeelden tegenspreken (zie DNA-onderzoek naar de taxonomie van de vogels). Een gedegen studie van DNA-basevolgorden is in tegenstelling tot die van de zoogdieren pas in 2008 verschenen. De gegeven indeling van de vogels is daarom onder voorbehoud en zal ongetwijfeld nog bijstelling behoeven.

Wel is sinds de vondst van Vegavis iaai (beschreven 2005) duidelijk geworden dat een deel van de diversiteit van de Neornithes en zelfs de Neognathae al stamt uit het Mesozoïcum. De stamboom moest daarom in 2005 qua tijd vrij drastisch herzien worden (vgl. de twee stambomen). Ook werd het duidelijk dat de Neognathae bestonden uit een 'oude' groep, de Galloanserae, die de eendachtigen en de hoenders omvat, en een 'nieuwere' die met Neoaves wordt aangeduid.

Nieuw DNA-onderzoek

Zie DNA-onderzoek naar de taxonomie van de vogels voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Een deel van de nieuwe stamboom van de vogels volgens het DNA-onderzoek van Hackett et al.

Tot juli 2008 zijn er allerlei moleculaire classificaties van de vogels gesuggereerd, maar die waren allemaal onstabiel. Een wetenschappelijke consensus onder ornithologen ontbrak. Op 27 juni 2008 verscheen er echter een bijzonder uitgebreid onderzoek^[5] dat waarschijnlijk verandering in die situatie gaat brengen. Zo blijft er van de orde Gruidae (Kraanvogels en verwanten) niet veel over. De valken blijken eerder aan de zangvogels en parkieten verwant dan aan de eigenlijke roofvogels, die gemakshalve maar met 'landvogels' aangeduid worden (zie afbeelding). De muisvogels en de uilen blijken verwant en hetzelfde geldt voor de futen en de flamingo's en zo zijn er nog tal van veranderingen.

Ontdek meer Onderverdeling per onderwerp

Vogels (taxonomie)

Vogels (taxonomie)

De taxonomie van de vogels is altijd een moeilijke zaak geweest. Hun lichaamsbouw wordt in sterke mate bepaald door hun levenswijze en dit kan er toe leiden dat soorten die slechts in de verte verwant zijn toch als twee druppels water op elkaar lijken.

Alexander Wetmore

Alexander Wetmore

Alexander Wetmore of Frank Alexander Wetmore was een Amerikaanse ornitholoog en paleontoloog. Zijn classificatie van de vogelwereld werd tot het einde van de 20ste eeuw als gezaghebbend beschouwd. Hij was jarenlang bestuurslid (secretary) van het prestigieuze Smithsonian Institution.

DNA-onderzoek naar de taxonomie van de vogels

DNA-onderzoek naar de taxonomie van de vogels

Het DNA-onderzoek naar de taxonomie van de vogels nam vanaf de jaren 1980 een grote vlucht, toen DNA-onderzoek steeds meer werd toegepast in de diersystematiek. Het werk van Sibley en Ahlquist uit 1990 was hierin lange tijd toonaangevend. Omdat er steeds meer, en snellere technieken beschikbaar kwamen, raakte dit werk in de loop van de jaren 1990 en het begin van de 21e eeuw alweer achterhaald. Er komen steeds nieuwe inzichten over welke groepen (families) vogels afstammelingen zijn van de oudste vogelgroepen.

Neornithes

Neornithes

De Neornithes, de "nieuwe vogels", zijn de monofyletische kroongroep van de vogels, waartoe alle moderne vogels behoren.

Paleognathae

Paleognathae

De Paleognathae zijn een groep vogels die samen met de Neognathae de Neornithes vormt. De naam Paleognathae verwijst naar de 'oude' (paleo) structuur van de kaak (gnath). De bekendste levende vertegenwoordigers van deze groep zijn loopvogels, zoals de struisvogels en kiwi's, maar zij telt ook leden die vliegen kunnen, zoals de tinamoes.

Neognathae

Neognathae

De Neognathae zijn een infraklasse van de onderklasse Neornithes die het grootste deel van de nu levende vogels omvat.

Tinamoes

Tinamoes

Een tinamoe of stuithoen is een van de oudste vogelsoorten. De Tinamoe behoort tot de Zuid-Amerikaanse vogelfamilie tinamoes, die 46 soorten kent onderverdeeld in 9 geslachten.

Taxonomie

Taxonomie

Taxonomie is, in wetenschappelijk en technologisch verband, het indelen van individuen of objecten in groepen. Taxonomie is hiermee een vorm van classificatie. Taxonomie verwijst naar zowel de gehanteerde methodologie van de indeling als naar de hiërarchische ordening die hiervan het resultaat is. De taxonomie is van oorsprong de vakwetenschap binnen de biologie, die soorten organismen ordent (classificeert) op grond van hun evolutionaire verwantschap. Inmiddels wordt het begrip taxonomie, bij uitbreiding, ook voor andere, formele classificatiesystemen gebruikt.

Vegavis iaai

Vegavis iaai

Vegavis iaai is een uitgestorven vogelsoort uit het Krijt van Vega eiland in West-Antarctica die tot de Anseriformes behoorde.

Mesozoïcum

Mesozoïcum

Het geologisch tijdvak Mesozoïcum of Secundair is een era in de geologische tijdschaal, die duurde van 252,2 ± 0,5 miljoen jaar (Ma) tot 66,0 Ma. Het wordt onderverdeeld in de periodes Trias, Jura en Krijt.

Wetenschappelijke consensus

Wetenschappelijke consensus

Een wetenschappelijke consensus is de heersende opvatting van de wetenschappelijke gemeenschap in een bepaalde discipline. Het woord consensus impliceert een algemene overeenstemming, maar niet noodzakelijk unanimiteit.

Kraanvogels

Kraanvogels

De (eigenlijke) kraanvogels (Gruidae) zijn een familie van de orde der kraanvogelachtigen (Gruiformes). De familie telt 15 soorten.

Zie Vogelzang (ornithologie) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Veel vogels maken diermuziek, hetgeen vaak "zingen" genoemd wordt. Vogels maken geen geluid met het strottenhoofd zoals zoogdieren, maar met behulp van trillende lippen en membranen in de syrinx, het vocale orgaan dat uniek is voor vogels.

Vooral de zangvogels, bijvoorbeeld de nachtegaal, hebben de zang tot een ware kunstvorm en een belangrijk communicatiemiddel ontwikkeld. Bij andere ordes is de 'zang' vaak een eentonige roep zoals bij de koekoek. De orde Passeriformes (zangvogels) is de jongste orde van de vogels die in het midden van het Tertiair ontstaan is. Het is vandaag verreweg de grootste orde met de meeste soorten, variërend van kleine actieve vogeltjes die in boomkruinen leven, zoals de zangers, tot de krassende raaf.

Waarom zingen vogels?

Voor middeleeuwse geleerden was dit duidelijk: vogels zingen om God te loven met hun lied. Bovenal gold dit voor de veldleeuweriken, die immers ook nog eens opstijgen naar de hemel. Zo schreef een anonieme dichter uit de veertiende eeuw over de leeuwerik:

Aloëtte, voghel clein
Dyn nature es zoete ende rein
So es dyn edel sanc
Daer dienstu met den Here allein
Te love om sinen danc.

Later werd de opvatting populair dat vogels zingen om mènsen te behagen. Vogelzang zou geen ander doel dienen dan voor mensen prettige achtergrondmuziek te produceren.

Modernere vogelonderzoekers echter hebben in tal van experimenten aangetoond dat vogels voornamelijk zingen om twee redenen. De eerste is om hun territorium te verdedigen tegenover soortgenoten. Het territorium is het voedselgebied van de vogel - wat niet automatisch samenvalt met het gebied waar het paartje broedt. Het mannetje zingt ook niet exact vanuit het midden van het territorium. Meestal kiest de vogel vier of vijf zangposten aan de buitenkanten, om het gebied goed af te bakenen. Zo'n buitenpost kan dus ook door een naburig mannetje als zangpost gebruikt worden. Het zingen is dus bedoeld om niet voortdurend grensgevechten te hoeven leveren. In veel opzichten is vogelzang dus weinig meer dan vocaal vechten, met ander woorden: ‘schelden naar de buren’.

De tweede functie van het te zingen is het lokken (en binden) van een partner; "vocaal flirten". Zo moet de prachtige en zeer luide nachtegaalzang zijn ontstaan: nachtegaalmannen komen een week eerder dan de vrouwen aan op de broedplaatsen en beginnen luidkeels een territorium te claimen. Dag en nacht proberen ze vervolgens een vrouwtje te lokken. De zanger met het meeste volume en uithoudingsvermogen heeft de grootste kans dat hij door een vrouwtje wordt uitverkoren om voor nageslacht te zorgen. Bij de meeste vogels dient hetzelfde zangtype beide doelen, maar er zijn ook vogels met een afzonderlijke territoriumzang en een aparte liefdeszang, bedoeld voor het vrouwtje. Dit laatste type is vaak een fluisterzang: een zeer zachte zang, die vaak alleen in de paartijd en vlak in de buurt van het wijfje wordt voortgebracht.

Ontdek meer Zang per onderwerp

Vogelzang (ornithologie)

Vogelzang (ornithologie)

Vogelzang is het vermogen van vogels om te fluiten, een vorm van diercommunicatie. Van zingen is geen sprake omdat vogels geen strottenhoofd hebben, maar de lucht laten trillen met behulp van membranen in de syrinx. De term 'fluiten' is ook niet helemaal correct, aangezien mensen met hun lippen fluiten en vogels geen lippen hebben. Wel speelt de snavel zichtbaar een rol. Vrijwel iedere vogelsoort heeft een unieke zang, zodat soortgenoten elkaar kunnen herkennen. Ook bij het tellen van vogelpopulaties worden de soortspecifieke geluiden gebruikt. Er zijn twee soorten vogelgeluiden; de roep en de zang.

Diermuziek

Diermuziek

Diermuziek is een begrip voor de muzikale aspecten in de door dieren gemaakte geluiden. Diermusicoloog Dario Martinelli omschrijft dierengeluiden als 'specifiek gebruik van geluid ter communicatie van dieren'. Semioticoloog Jean-Jacques Nattiez is echter van mening dat enkel mensen muziek kunnen maken en begrijpen.

Strottenhoofd

Strottenhoofd

Het strottenhoofd, kortweg strot of larynx is het orgaan in de hals van mensen en andere zoogdieren dat betrokken is bij de ademhaling, bescherming van de luchtpijp en het maken van geluid. Het strottenhoofd bevindt zich in de hypofarynx, onderaan het punt in de keel waar luchtweg en voedselweg gescheiden worden (orofarynx). In het strottenhoofd bevinden zich de ware stemplooien of ware stembanden.

Membraan

Membraan

Een membraan of vlies is een dunne, vlakke structuur die twee ruimtes van elkaar scheidt.

Syrinx (orgaan)

Syrinx (orgaan)

De syrinx is het 'spraak'orgaan van een vogel. De syrinx bevindt zich aan het eind van de luchtpijp, waar deze zich opsplitst naar de bronchiën en maakt geluid zonder de bij zoogdieren gebruikelijke stembanden. Het geluid wordt geproduceerd door het trillen van een combinatie van kraakbeen en membranen, die aangestuurd worden door zeer snelle spieren met een bewegingstijd van minder dan 10 ms. Sommige vogels kunnen hiermee menselijke woorden nabootsen. Bij diverse zangvogels kan de syrinx meerdere geluiden tegelijkertijd produceren.

Nachtegaal

Nachtegaal

De nachtegaal is een zangvogel uit de onderfamilie Saxicolinae, vroeger ingedeeld bij de familie Turdidae (lijsters) maar nu onderdeel van de familie vliegenvangers. De naam is afgeleid van het Germaanse "galan": (galmend) zingen.

Koekoek (vogel)

Koekoek (vogel)

De koekoek is een vogelsoort uit de familie van de koekoeken (Cuculidae). Hij plant zich in de zomer voort in een groot deel van het Palearctisch gebied en overwintert in het Afrotropisch gebied en het Oriëntaals gebied. De koekoek is een broedparasiet; het vrouwtje legt haar eieren in nesten van andere vogelsoorten en laat de jongen door die andere soort uitbroeden en verzorgen.

Zangvogels

Zangvogels

Zangvogels, of, verouderd, roestvogels (Passeriformes) zijn een grote orde van de moderne vogels (Aves). Ze vormen de soortenrijkste groep vogels, met zo'n 60% van alle soorten. De zangvogels zijn waarschijnlijk de jongste orde van de vogels en stammen uit het Oligoceen of misschien het Eoceen.

Tertiair

Tertiair

Het Tertiair is een geologisch tijdperk dat volgt op het Krijt en wordt opgevolgd door het Kwartair. Het Tertiair duurde van 66,0 tot 2,58 miljoen jaar (Ma) geleden.

Raaf (vogel)

Raaf (vogel)

De raaf is de grootste vogel uit de familie van de kraaien. De wetenschappelijke naam van de soort werd in 1758 gepubliceerd door Carl Linnaeus.

Teleologie

Teleologie

Teleologie of finaliteit is in de filosofie de zoektocht naar het doeleinde achter dingen.

Territorium (dieren)

Territorium (dieren)

Een territorium of revier is bij dieren een tegen soortgenoten verdedigd leefgebied, hetzij door een individu, hetzij door een sociale groep. Het is een gebied om voedsel te zoeken en de jongen te verzorgen.

Zie Vogelen voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Vogelen is het bekijken, op naam brengen, en tellen van vogels, het inventariseren van de vogels in gebieden, en het doen van onderzoek naar bijvoorbeeld gedrag en ecologie.

Vogelaars kunnen verschillende drijfveren hebben. Sommigen voeren inventarisaties van populaties uit, om zo de kennis over soorten te vergroten en natuurbescherming effectiever te maken. Anderen vinden het interessant om zo veel mogelijk verschillende soorten te zien. Dit wordt meestal 'spotten' of 'soortenjagen' genoemd. Ook reizen mensen die vogelen vaak naar natuurgebieden in binnen- en buitenland om daar vogels te bestuderen.

Zie Ornithologie voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Om tot inzicht te komen over het gedrag van de diverse vogelsoorten, wordt er onderzoek gedaan, dit bestaat uit het ringen van vogels, analyse van het voedsel, het telemetrisch volgen tijdens de vogeltrek.

Ontdek meer Vogelonderzoek per onderwerp

Ornithologie

Ornithologie

De ornithologie of vogelkunde is een specialisatie van de universitaire studie zoölogie die zich inlaat met de bestudering van vogels. Het omvat de classificatie van soorten en observatie van gedrag, trek, zang en vliegwijze. Om onder andere meer te weten te komen over het trekgedrag en leeftijd worden vogels geringd.

Ringen (ornithologie)

Ringen (ornithologie)

Ringen is het aanbrengen van een ring om de poot van een vogel. De ring is gemaakt van metaal of kunststof en voorzien van een uniek identificatienummer en een contactadres. Het doel is een idee te krijgen over de migratie, de leeftijd, de sterftegraad, de voedselgewoonten en andere gedragingen.

Voedsel

Voedsel

Voedsel is in de biologie voornamelijk organisch materiaal: materiaal, afkomstig van andere organismen, waaruit heterotrofe organismen hun voedingsstoffen betrekken. Het gaat daarbij met name om cellulair materiaal (weefsel), in vaste, of vloeibare vorm (bloed). Bijen en vlinders voeden zich, naast stuifmeel, vooral met nectar, en ander vloeibaar niet-cellulair organisch materiaal. Pasgeboren zoogdieren worden gevoed met melk.

Telemetrie

Telemetrie

Telemetrie is het op afstand meten van bepaalde parameters om die vervolgens via telecommunicatie te versturen naar een andere locatie.

Vogeltrek

Vogeltrek

Vogeltrek is de jaarlijkse seizoensgebonden migratie die veel vogels ondernemen. Hierbij broeden ze op de ene plek en overwinteren op een andere plek. Dit heeft als voordeel dat ze kunnen profiteren van gunstige weers- en voedselomstandigheden in hun overwintergebied, als het broedgebied 's winters te korte daglengte heeft of te koud is. Vogels die jaarlijks trekken, worden trekvogels genoemd, vogels die het hele jaar op een locatie doorbrengen zijn standvogels.