Wortel (plant)

Wortelloos kroos is een wilde plant uit de aronskelkfamilie (Araceae). Het is de kleinste in Europa voorkomende vaatplant. De soort plant zich vegetatief voort. De plantjes zijn 0,5-1,5 mm groot en hebben vrijwel bolvormige schijfjes. Een schijfje is een bladachtige stengel zonder bladeren. De naam zegt het al: er zitten geen worteltjes aan de schijfjes. Het plantje komt voor in ondiep, zoet, voedselrijk, stilstaand water.

Geotropie of gravitropie is het verschijnsel dat de groei van planten en paddenstoelen beïnvloed wordt door de zwaartekracht.

Klimop, ook wel eiloof, (boom)veil of ifte genoemd, is een groenblijvende, houtige liaan uit de klimopfamilie (Araliaceae). De plant groeit op vochtige, voedselrijke grond langs muren en ook schoorstenen, en tegen bomen waaraan de plant zich met korte hechtwortels vastklampt.

Een wortelhaar of rizoïde wordt gevormd door de rhizodermis. Bij vele plantensoorten kunnen alle rhizodermiscellen wortelharen vormen, bij andere soorten vormen gespecialiseerde rhizodermiscellen (trichoblasten) de wortelharen. De wortelharen zijn lange, buisjesvormige structuren, die bijna loodrecht op de wortel staan en 5 - 17 micrometer in doorsnee en 80 - 1500 micrometer lang zijn. Ze hebben maar een beperkte levensduur en worden meestal niet ouder dan 3 - 9 dagen. Ze zijn dan ook meestal alleen bij de punt van een groeiende wortel te vinden. Bij sommige soorten echter, zoals sommige steppegrassen, enkele granen en tradescantia, blijven ze afhankelijk van de groeiomstandigheden over een grotere lengte levend. Via de wortelharen neemt de plant water en voedingsstoffen op.

De rhizodermis, wortelepidermis of epibleem bestaat meestal uit één laag van aaneengesloten cellen aan de buitenkant van de plantenwortel, die naar binnen toe één- of meerlagig exodermis vormen. De exodermis neemt bij het ouder worden van de wortel de taak van de dan afgestorven rhizodermis over.

Calyptra of wortelmutsje is bij planten het gedeelte van de wortel dat door de worteltop (apex) naar buiten toe wordt afgescheiden. Het wortelmutsje zit aan de top van een wortel en is een beschermkapje voor de worteltop, wanneer deze door de bodem groeit. Vlak achter het wortelmutsje zit het meristeem, dat naar beneden toe parenchymcellen afzet, die verslijmen, waardoor de wortel makkelijk door de grond groeit. Er komt geen calyptra voor bij parasieten en waterplanten.

Witlof, witloof, grondwitloof of Brussels lof is een bladgewas, een bladgroente die in het donker wordt geteeld. In het licht wordt de krop door chlorofylvorming namelijk groen. De afgesneden (afgebroken) krop kan rauw, gekookt of gestoofd worden gegeten.

De tuinboon of labboon is een plant die behoort tot de vlinderbloemenfamilie en de onderfamilie Papilionoideae respectievelijk Faboideae daarvan. Ook de veldbonen: paardenboon en wierboon, duivenboon en waalse boon behoren tot dezelfde soort en worden als veevoer geteeld. Een molleboon is een typische Groningse lekkernij, die ook op Java en China wordt gegeten. Tuinbonen worden al zeer lang verbouwd en werden al in 6000 v.Chr. in het Middellands Zeegebied gegeten. De zaden waren toen echter nog vrij klein en zijn voor het eerst gevonden bij archeologische opgravingen bij Nazareth in Israël. In Europa wordt al voor 1492 melding gemaakt van de tuinboon. In Nederland wordt traditioneel de tuinboon met bonenkruid gegeten.

Een rizoïde is een wortelachtig orgaan bij planten en schimmels, dat zorgt voor verankering en opname (absorptie) van stoffen.

In de plantkunde wordt met een boom een relatief hoge overblijvende plant bedoeld met één verhoute stam en meestal een kroon. Er is geen nauwkeurige definitie van een boom; overgangsvormen naar een struik komen voor.

Een penwortel is een sterke hoofdwortel die voorkomt bij een aantal planten. Hij groeit recht naar beneden.

De grassenfamilie is een van de soortenrijkste plantenfamilies van de bedektzadigen: de familie omvat ongeveer 12.000 soorten. Leden van deze familie komen op alle werelddelen voor. Zelfs op Antarctica groeien soorten van het geslacht Smele. Grassen behoren tot de eenzaadlobbigen en hebben een vrij karakteristiek bouwplan.

De voederbiet is een biet die behoort tot dezelfde soort als de suikerbiet, maar met een laag suikergehalte.

Sacharose of sucrose, in het dagelijks taalgebruik tafelsuiker of suiker genoemd, is een disacharide dat via een condensatiereactie gevormd wordt uit twee monosachariden: een sacharosemolecuul bestaat uit een covalente binding tussen een glucose-eenheid en een fructose-eenheid. In zuivere toestand is sacharose een wit kristallijn poeder dat zeer goed oplosbaar is in water: bij kamertemperatuur gaat er 2 kilogram in een liter, en tot 5 kilogram bij 100°C.

Fructose, ook levulose (van het Latijnse laevus, links) of vruchtensuiker, is een monosacharide (een enkelvoudige suiker) met als brutoformule C6H12O6 (een ketohexose). Fructose komt onder andere voor in zoete vruchten. In sacharose (riet- en bietsuiker) is fructose gebonden aan glucose (druivensuiker). Twee moleculen fructose kristalliseren met een molecule water. Fructose is linksdraaiend (zie ook invertsuiker).

Wilde cichorei of wegenwachter is een overblijvend kruid uit de composietenfamilie (Asteraceae).

Handekenskruid (Dactylorhiza) is een geslacht van planten uit de orchideeënfamilie (Orchidaceae). De botanische naam Dactylorhiza is ontleend aan het Oudgriekse δάκτυλος, daktulos (vinger) en ῥίζα, rhiza (wortel), wat betrekking heeft op de ondergrondse wortelknollen, die lijken op een hand met een aantal vingers. De bloemen variëren in kleur van diep paars tot lichtroze ; één soort, de groene nachtorchis, heeft groene bloemen. Het is een geslacht waarvan het zwaartepunt in Europa ligt. Dat is vrij ongebruikelijk voor een geslacht uit deze familie. Binnen de Benelux is het een van de meest voorkomende geslachten van orchideeën. Het omvat enkele soorten die voor een orchidee vrij snel groeien en in pionieromstandigheden kunnen optreden.

Yap is de westelijkste deelstaat van Micronesië, bestaande uit vier zeer dicht bij elkaar gelegen eilanden die deel uitmaken van hetzelfde koraalrif. Daarnaast vallen enkele ver weg gelegen atollen naar het zuiden en oosten onder de deelstaat Yap. Yap is ingedeeld in elf gemeenten, waar in totaal 6300 mensen wonen (2003). De hoofdplaats is Colonia. De officiële taal is het Yapees.

Een stengel is het deel van een plant dat de bladeren en knoppen draagt, stevigheid verleent en voor transport van water, mineralen en assimilaten zorgt. Een stengel bestaat uit afwisselend knopen en internodia. Groei in lengte vindt plaats aan de stengeltop. Secundaire diktegroei van de stengel komt voor bij veel plantgroepen.

Mangroven zijn boom- of struiksoorten die vaak een opvallend boven de grond of het water uitstekend wortelstelsel bezitten en die voorkomen in tropische kustgebieden en rivierdelta’s met getijdewerking. Met de term ‘mangrove’ wordt ook het (bos)gebied aangeduid waarin deze soorten voorkomen. Mangroven zijn zeer belangrijk voor de biodiversiteit, kustbescherming, vastlegging van koolstof, waterzuivering en toerisme, maar worden wereldwijd sterk bedreigd.

De moerascipres is een bladverliezende naaldboom, die van nature voorkomt in het zuidoosten van Noord-Amerika. Tegenwoordig wordt hij wel ingedeeld in de cipresfamilie (Cupressaceae). In de Benelux is hij vaak in parken en als straatboom te vinden.

De rode biet, gewestelijk kroot, is een wortelgewas uit de amarantenfamilie (Amaranthaceae) in het geslacht biet. De rode biet behoort, net als onder andere de suikerbiet, tot de bietensoort Beta vulgaris, ondersoort vulgaris. De plant wordt tot 80 cm hoog. Het woord 'biet' is een Oudgermaanse ontlening aan het Latijnse 'beta'.

Koolraap is een plant uit de kruisbloemenfamilie (Brassicaceae). Een koolraap is de wortel van deze plant. Het jonge blad wordt 'snijmoes' of 'snijkool' genoemd en wordt eveneens gegeten. Koolraap werd vroeger in het Friese kleigebied, de Bommelerwaard, Gelderland, Noord-Limburg en Noord-Brabant verbouwd voor zowel dierlijke (veevoer) als menselijke consumptie. Tegenwoordig wordt het in Nederland weinig meer gegeten en is het een van de zogenoemde vergeten groenten.

Disachariden zijn relatief eenvoudige koolhydraten, die worden gevormd door de condensatiereactie tussen twee monosachariden, bijvoorbeeld twee glucose-moleculen die samen een maltose-molecuul vormen, of een glucose- en een fructosemolecuul waaruit een sacharose-molecuul ontstaat. De gevormde binding is een voorbeeld van een glycosidische binding. Disachariden zijn, net als monosachariden, oplosbaar in water.

Sacharose of sucrose, in het dagelijks taalgebruik tafelsuiker of suiker genoemd, is een disacharide dat via een condensatiereactie gevormd wordt uit twee monosachariden: een sacharosemolecuul bestaat uit een covalente binding tussen een glucose-eenheid en een fructose-eenheid. In zuivere toestand is sacharose een wit kristallijn poeder dat zeer goed oplosbaar is in water: bij kamertemperatuur gaat er 2 kilogram in een liter, en tot 5 kilogram bij 100°C.

Polysachariden zijn koolhydraten die zijn opgebouwd uit tien of meer monosacharide-eenheden. Deze biologische polymeren kunnen zowel lineair als vertakt zijn en kunnen zowel uit een reeks identieke monomeren, bijvoorbeeld cellulose, als uit een reeks verschillende monomeren bestaan, bijvoorbeeld pectine.

Zetmeel (molecuulformule: (C6H10O5)n) is een complex koolhydraat (sacharide): een polymeer (polysacharide) van glucose dat in de natuur dient als voedselreserve voor planten. Het dierlijke equivalent (dierlijk zetmeel) is glycogeen. Zetmeel wordt door planten uit glucose gepolymeriseerd en kan weer terug worden gehydrolyseerd tot glucose, om gebruikt te worden in de cellen als energiebron voor de celademhaling of als bouwsteen voor het bouwen van cellulose.

De framboos is een plant uit de rozenfamilie (Rosaceae). De soort behoort evenals de gewone braam tot het geslacht Rubus. Tot dit geslacht behoren meer dan zeshonderd soorten.

De Japanse wijnbes is een plant uit de rozenfamilie. De soort behoort evenals de gewone braam en de framboos tot het geslacht Rubus. De soort komt van nature voor in Korea, Japan en China. Tot het geslacht Rubus behoren meer dan zeshonderd soorten.

De ratelpopulier, trilpopulier of esp is een populier uit de sectie Leuce en behoort tot de wilgenfamilie (Salicaceae). Het is een boom die van nature voorkomt in de gematigde en koude streken in Europa, Azië en een geïsoleerde locatie in Noordwest-Afrika De soort komt echter niet overal van oorsprong voor. In Nederland komt de ratelpopulier onder andere voor in de Gelderse Poort, de Millingerwaard en het Roggebotzand. De boom wordt in de regel ongeveer 100 jaar oud.

De gladde iep of veldiep is een boom uit de iepenfamilie (Ulmaceae), die van nature voorkomt van Europa tot en met Zuidwest-Azië. De boom kan tot 30 m hoog worden. Ulmus minor 'Suberosa' is de kurkiep met opvallende kurklijsten op de takken.

Robinia, acacia, witte acacia of valse acacia is een boom die behoort tot de onderfamilie Faboideae in de vlinderbloemenfamilie. De wetenschappelijke naam van de soort werd in 1753 gepubliceerd door Linnaeus. De naam 'pseudoacacia' nam hij over van Joseph Pitton de Tournefort en Mark Catesby. Deze boom is een exoot in West-Europa en kan er mogelijks de biodiversiteit verstoren. Hoewel de soort op de lijst 'bijlage II' van invasieve soorten in België staat biedt deze plant een enorme bron van voedsel voor insecten door zijn uitbundige bloei.

De tuinboon of labboon is een plant die behoort tot de vlinderbloemenfamilie en de onderfamilie Papilionoideae respectievelijk Faboideae daarvan. Ook de veldbonen: paardenboon en wierboon, duivenboon en waalse boon behoren tot dezelfde soort en worden als veevoer geteeld. Een molleboon is een typische Groningse lekkernij, die ook op Java en China wordt gegeten. Tuinbonen worden al zeer lang verbouwd en werden al in 6000 v.Chr. in het Middellands Zeegebied gegeten. De zaden waren toen echter nog vrij klein en zijn voor het eerst gevonden bij archeologische opgravingen bij Nazareth in Israël. In Europa wordt al voor 1492 melding gemaakt van de tuinboon. In Nederland wordt traditioneel de tuinboon met bonenkruid gegeten.

Het geslacht Rhizobium omvat wortelknobbelbacteriën uit de familie van de Rhizobiaceae. Het zijn beweeglijke, gram-negatieve bacteriën. Deze bacteriën leven in symbiose met vlinderbloemige plantensoorten (peulvruchten), en leggen voor deze planten de stikstof uit de lucht vast, waardoor deze ook op stikstofarme grond kunnen groeien. Op de plantenwortels worden zogenaamde stikstofwortelknolletjes gevormd, waarin de bacteriën leven. De heterotrofe bacteriën betrekken hun energie uit koolhydraten die de plant, waarmee ze in symbiose leven, tijdens de fotosynthese assimileert.

Stikstofwortelknolletjes komen voor op de wortels van voornamelijk vlinderbloemige planten en bij de rosids. De wortelknolletjes worden gevormd onder invloed van heterotrofe bacteriën uit onder andere het geslacht Rhizobium, die in deze knolletjes in mutualistische symbiose met de plant leven, de bacil krijgt suiker van de plant. En geeft de plant stikstofverbindingen (waardoor de plant kan groeien en eiwtirijk zal worden). Met behulp van nitrogenase leggen ze voor deze planten stikstof (N2) uit de lucht vast in ammoniak (NH3). De gevormde ammoniak wordt, door andere soorten vrij levende bodembacteriën, via zogeheten nitrificatie verder omgezet in de stikstofverbinding nitraat, die de plant, opgelost in bodemvocht, via zijn wortels kan opnemen. De heterotrofe bacteriën betrekken hun energie uit glucose die de plant tijdens de fotosynthese assimileert. Appelzuur als afbraakproduct van glucose is de directe koolstofbron voor de bacterie. De stikstoffixatie in het wortelknolletje is zeer zuurstofgevoelig. Peulvruchtenwortelknolletjes bevatten het ijzerhoudend eiwit leghemoglobine, nauw verwant aan het dierlijke myoglobine, om de diffusie van zuurstofgas gebruikt bij de ademhaling te vergemakkelijken.

Een blad is een dun, bovengronds orgaan dat gewoonlijk aan de stengels of takken van zaadplanten en varens groeit. De bebladering is het geheel van de bladeren van een plant. De belangrijkste functies van bladeren zijn het vangen van licht voor fotosynthese en de verdamping van water. Met behulp van fotosynthese worden in bladeren, onder invloed van zonlicht, koolhydraten gevormd uit koolstofdioxide en water. Daarnaast houden de bladeren door verdamping en capillariteit een waterstroom op gang in de plant.

De rietorchis is een Europese orchidee. De status van het taxon is al lang onduidelijk. In diverse edities van Heukels' Flora werd het taxon opgevat als een ondersoort van Dactylorhiza majalis, die vooral voorkomt in vochtige biotopen.

Een mycorrhiza is een samenlevingsvorm van schimmels en planten via de wortels. Bijna alle planten werken ondergronds samen met schimmels. Deze absorberen bijvoorbeeld mineralen uit de bodem die ze vervolgens afstaan aan een plant, in ruil daarvoor krijgen ze suikers terug voor hun eigen voeding.

Wollige slawortelluis is een polyfage bladluis die in de grond leeft op onder andere sla-, andijvie- en witlofwortels. Op de wortels wordt door de luizen een witte, wollige massa gevormd. In het voorjaar komt de luis voor op de Italiaanse en zwarte populier in buidelgallen aan de bladstelen.

De ritnaald of koperworm is de larve van een kever uit de familie kniptorren (Elateridae). De meest schadelijke soorten zijn Agriotes lineatus en Agriotes obscurus.

Een engerling is de larve van een kever die tot de familie bladsprietkevers behoort.

Rondwormen (Nematoda) zijn een grote groep (stam) van zeer algemeen voorkomende wormen. Er zijn meer dan 25.000 beschreven soorten van de naar schatting 10 miljoen bestaande soorten. Ook de aaltjes behoren tot de rondwormen. Plantenparasitaire rondwormen worden meestal aaltjes genoemd. Nematologie is de wetenschap die de nematoden bestudeert. De term nematoda komt uit het Grieks en betekent “draad-achtig”. Ongeveer 90% van de rondwormen bevindt zich in de bovenste 15 cm van de bodem. Rondwormen kunnen ook een belangrijke rol spelen in de stikstofkringloop door stikstofmineralisatie.

Wortelknobbelaaltjes zijn plantenparasitaire aaltjes die tot het geslacht Meloidogyne behoren. Wortelgalaaltjes behoren tot het geslacht Subanguina. Ze komen voor in de grond en tasten de wortels aan. Er zijn ongeveer 2000 plantensoorten die aangetast kunnen worden.

Sla of latuw is een eenjarige plant uit de composietenfamilie (Asteraceae). Zij wordt gecultiveerd in vele verschillende variëteiten waarvan sommige een krop vormen en andere niet. De bladgroente wordt overwegend rauw gegeten maar kan ook worden gekookt.

Andijvie is een eenjarig bladgewas dat nauw verwant is aan witlof. De groente is vrijwel het gehele jaar verkrijgbaar. In de wintermaanden en in het vroege voorjaar komt de andijvie uit de glastuinbouw, deze andijviestruiken zijn veel kleiner en zachter dan die van de koude grond en hebben daardoor een kortere kooktijd.